کامران رحیمی، تحلیلگر اقتصادی
کیوسک خبر ـ سوآپ ارزی عبارت از خرید نقدی ارز و فروش همان ارز در بازار سلف ارز و برعکس است. به عبارت دیگر، انجام ۲ معامله ارزی در یک زمان را می توان سوآپ ارزی دانست؛ این معاملات با سررسید‌های مختلف انجام می‌شود. یعنی منظور از سوآپ ارزی، همان خرید نقدی ارز و فروش وعده‌دار همان ارز یا خرید وعده‌دار ارز و فروش نقدی همان ارز است. در واقع، با سوآپ ارز، خطر تغییرات نرخ ارز از بین می‌رود و این روش، موجب بیمه معاملات ارزی می‌شود. اصولا سوآپ ارز بین بانک‌های مرکزی کشورها طبق قراردادهای قبلی انجام می‌شود و بدین ترتیب معاملات سوآپ بانک‌های مرکزی این امکان را می‌دهد تا نسبت به حفظ نرخ برابری ارز اقدام کنند؛ به نظر می‌رسد سوآپ ارز یک نوع استقراض ارزی هم به شمار می‌آید. معمول‌ترین شکل سوآپ، سوآپ ارز ثابت-ثابت (fixed-for-fixed) بود که رایج‌ترین نوع سوآپ است. تحت این سوآپ ارزی، گردش نقدینگی سوآپ براساس گردش نقدینگی آتی دو ارز متفاوت است. یک شکل معمول دیگر از سوآپ، سوآپ ارزی ثابت-شناور (fixed-for-flow) است. تحت این قرارداد،‌ یکی از جریان‌های پرداخت در نرخ ثابت، در‌ یک ارز قرار گرفته، در حالی ‌که جریان پرداخت دیگر، براساس نرخ شناور ارز دیگر قرار می‌گیرد. یکی دیگر از انواع سوآپ، سوآپ ارز شناور-شناور (flow-for-flow) است. در این حالت هر دو طرف جریان پرداختی براساس نرخ‌های شناور ارزهای مورد قرارداد است. بدین معنا که نرخ مورد توافق معامله‌گران عبارت است از نرخ زمان سررسید معامله. یک نوع دیگر از سوآپ ارز که بسیار شایع و معمول است، سوآپ ارز غیرهمسان (Cross-Currency Swap) است که توافقی است برای سوآپ نرخ بهره ثابت در‌ یک ارز، با نرخ بهره متغیر در‌ یک ارز دیگر. انواع سوآپ دیگری نیز وجود دارد که بسیار تخصصی بوده است.بسیاری از موافقتنامه‌های سواپ ارزی عملیاتی نمی‌شوند و این نوع طرح‌ها بیشتر در وضعیت‌های بروز بحران‌ها و شرایط اضطراری میان دو کشور یا به منظور توسعه دادوستد پول ملی یک کشور جهت غلبه بر سلطه دلار به کار گرفته می‌شوند. اجرایی شدن موافقتنامه‌های سواپ ارزی در اقتصادهای پرنوسانی مانند اقتصاد ایران دارای ریسک‌های بالایی است. مجموعه‌ای از عوامل درهم‌تنیده که می‌تواند به موفقیت قراردادهای سواپ ارزی کمک کند. مهمترین این پیش‌شرط‌ها عبارتند از: نرخ ارزهای واسطه و مکانیزم تبدیل آنها برای تسویه به ارزهای ملی، توازن تجاری و بدهی‌های معوق میان کشورهایی که در این قراردادها حضور دارند و اراده سیاسی کشورها و بانک‌های مرکزی آنها برای اجرای این قرارداد. اجرای قراردادهای سوآپ ارزی در صورتی ممکن است که رگولاتورهای پولی دو کشور بتوانند ریسک نوسانات ارزی را در اقتصاد کلان خود به حداقل برسانند. در حال حاضر، به دلیل نرخ بالای نوسانات ارزی در ایران، بانک مرکزی قادر به تسهیل فرآیند مبادلات ارزی بین المللی به شکلی موثر نیست. از سوی دیگر، این موضوع به اثبات رسیده که سیاست بانک مرکزی ایران در کنترل بازار ارز، ذخایر ارزی ملی کشور را در معرض ریسک قرار می‌دهد. در حالی که در ماه‌های گذشته ارزش ریال به پایین‌ترین رقم خود در برابر دلار رسیده، جذابیت ریال به عنوان یک واحد پولی واسطه برای انعقاد قراردادهای سواپ ارزی نیز کاهش یافته است. به علاوه، قراردادهای سوآپ ارزی در وهله نخست تجارت را برای کشورهایی تسهیل می‌کند که دارای صنایعی با ارزش افزوده بالاتر باشند، نه کشورهایی که عمدتا مواد خام صادر می‌کنند. در واقع، به نظر می‌رسد که اگر قراردادهای سواپ ارزی با کشورهای قدرتمند صورت پذیرد، تاثیر درازمدت آن می‌تواند تبدیل اقتصاد ایران به یک اقتصاد صرفا خام فروش باشد. واردات کالاهای دارای ارزش افزوده توسط ایران از اقتصادهای بزرگ و در عین حال صدور محصولات خام دارای ارزش افزوده پایین می‌تواند چرخه‌هایی منفی برای اقتصاد ایران ایجاد کند.حقیقت این است که فعالان تجاری ایرانی تنها در صورتی می‌توانند از قراردادهای سوآپ ارزی بهره‌مند شوند که اقتصاد ایران سهم بیشتری از بازارهای جهانی را تصرف کند، این در شرایطی محقق خواهد شد که شاخص‌های سهولت کسب‌وکار در ایران ارتقاء یابد، باید استراتژی‌های صنعتی مدبرانه‌ای اتخاذ شود و مولفه‌های حکمرانی مطلوب در اقدامات سیاست‌گذاران و تصمیم‌سازان در کشور شکل بگیرد. اما در عین حال نباید فراموش کرد که دلارزدایی روابط تجاری ایران در حقیقت تا حدی موجب ارتقاء ثبات اقتصادی ایران می‌شود و از جمله در شرایط عدم قطعیت ناشی از فرازونشیب‌های اقتصادی و بین المللی، از تلاطمات وارده بر اقتصاد ایران بکاهد.با توجه به وجود خطرپذیری در عرصه تجارت بین‌المللی، سوآپ ارز، ابزاری کارامد برای پوشش ریسک دارایی‌های ارزی است. ریسک برابری ارزی، به‌علّت تغییرات ایجاد شده در نرخ‌های برابری ارزی ایجاد می‌شود و می‌تواند سبب کاهش و یا افزایش احتمالی ارزش آن نسبت به پول ملّی یا ارزهای دیگر شود؛ در جهت حفظ ارزش دارایی ارزی، قرارداد سوآپ ارز منعقد می‌شود. در معاملات سوآپ ارز، طرفین طی چند مرحله و یا در انتهای قرارداد، به یکدیگر سود می‌پردازند و اینگونه ریسک کاهش ارزی یکدیگر را پوشش می‌دهند.