رتبه‌بندی کشورهای جهان براساس شاخص نوآوری جهانی (GII) در سال ۲۰۲۲ توسط سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) منتشر شد. در این رابطه دکتر محمد حسن‌زاده رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران به تشریح جایگاه ایران پرداخته است.
کیوسک خبر ـ به گفته دکتر حسن‌زاده، در سال ۲۰۲۲ جمهوری اسلامی ایران با ارتقای ۷ رتبه به جایگاه ۵۳ از بین ۱۳۲ کشور جهان دست یافته است. ایران در بین کشورهای مشابه در بازه درآمدی جایگاه سوم، و در منطقه جایگاه دوم را به دست آورده است. این رتبه بندی از سال ۲۰۰۷ به این سو توسط سازمان جهانی مالکیت معنوی منتشر می‌شود و ایران در سال ۲۰۱۴ رتبه ۱۲۰ را به دست آورده بود. به این ترتیب، رتبه کسب شده در سال ۲۰۲۲ بهترین رتبه کشور در همه سال ها بوده و ایران سریع‌ترین رشد را تجربه کرده است.
استاد دانشگاه تربیت مدرس اضافه کرد، در سال ۲۰۲۲ کشورهای سوئیس، ایالات متحده آمریکا، و سوئد رتبه‌های یک تا سه را به خود اختصاص دادند. کشورهای بروندی، عراق و گینه رتبه‌های ۱۳۰ تا ۱۳۲ را به خود اختصاص دادند. از جمله نکات قابل توجه در رتبه‌بندی امسال، حضور کشورهایی از آسیا در بین ده کشور اول جهان است. حداکثر امتیاز قابل کسب در این رتبه‌بندی ۱۰۰ است. بیشترین امتیاز کسب شده امسال ۶۴٫۶ بوده و از بین ۱۳۲ کشور حاضر در رتبه‌بندی تنها ۱۸ کشور امتیاز بالاتر از ۵۰ را کسب کرده اند. حضور ایران در رتبه ۵۳ کلی و ۳۳ بروندادها در حالی است که کشورهایی مانند برزیل، آفریقای جنوبی، آرژانتین، اندونزی، مصر، تونس، مراکش، صربستان، و مکزیک از جمله کشورهایی هستند که بعد از ایران قرار گرفته‌اند. کشورهایی اروپایی مانند روسیه و رومانی با فاصله بسیار کمی بالاتر از ایران قرار دارند.
دکتر حسن‌زاده ادامه داد، کشورها برای ارتقای وضعیت خود در نوآوری و تقویت زیرساخت‌های لازم سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی انجام می‌دهند. به عنوان نمونه، رشد کشور چین به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان و نزدیک شدن آن به مجموعه ۱۰ کشور اول (با رتبه ۱۱) نشان از حرکت رو به رشد این کشور و سرمایه‌گذاری شدید در عرصه نوآوری است. از سوی دیگر، ورود کشورهای هند و ترکیه به جمع ۴۰ کشور جهان نیز از منظر تلاش‌های منسجم این کشورها در سالیان گذشته حائز اهمیت است.
دکتر حسن‌زاده استاد رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی اعلام کرد که شناسایی خوشه‌های نوآوری در سطح جهان یکی از بخش‌های مهم رتبه‌بندی شاخص جهانی نوآوری به حساب می‌آید. طبق خوشه‌بندی سال ۲۰۲۲، خوشه ژاپنی توکیو – یوکوهاما بزرگترین هاب علم و فناوری در جهان بوده بعد از آن خوشه شنژن – هنگ کنک – گوانگجو (چین و هنگ کنک) قرار داشته است. سومین خوشه به پکن، سئول و سن خوزه فرانسسکو (ایالات متحده آمریکا) اختصاص داشته است. خوشه تهران با رتبه ۳۲ جهان بدون تغییر نسبت به سال گذشته بالاتر از سنگاپور، استکهلم، ملبورن، استانبول و سایر خوشه ها قرار گرفته است. این در حالی است که کشورهایی مانند پرتغال، عربستان سعودی، آرژانتین و غیره در رتبه‌بندی ۲۰۲۲ در بین ۱۰۰ خوشه برتر نماینده ای نداشته‌اند. ایران یکی از ۵ کشور جهان در حوزه درآمدی مربوطه در کنار برزیل، هند، ترکیه و روسیه است که دارای سهم در بین ۱۰۰ خوشه برتر نوآوری جهانی است و سایر کشورهای این حوزه درآمدی نماینده‌ای در بین ۱۰۰ خوشه نوآوری برتر نماینده‌ای نداشته‌اند.
به گفته رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در رتبه‌بندی شاخص جهانی نوآوری ۵ دسته از شاخص‌ها مورد توجه قرار می‌گیرند که عبارتند از: محیط نهادی، سرمایه انسانی و پژوهش، زیرساخت‌ها، پیشرفتگی کسب و کار، بروندادهای دانش و فناوری، بروندادهای خلاق. بهترین عملکرد ایران با رتبه ۳۳ در رسته بروندادهای خلاق بوده است. این بدین معنی است که ایران دراین رسته بالاتر از ۱۰۰ کشور رتبه‌بندی شده جهان قرار گرفته است. در رسته بروندادهای دانش و فناوری ایران حائز رتبه ۵۰ شده است. دو شاخص اصلی که در این رسته نیاز به بهبود دارد صادرات محصولات‌های تک (فناوری بالا) و صادرات خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات است که در هر دو حوزه ظرفیت بسیاری بالایی در کشور وجود دارد اما به اندازه‌ای که شایسته است به فعلیت نرسیده است. رسته سرمایه انسانی با رتبه ۵۴ به رتبه کلی ایران نزدیک بوده است اما رسته زیرساخت با رتبه ۷۵ و رسته‌های پیشرفتگی کسب و کار و محیط نهادی از رتبه کلی کشور فاصله داشته است. به عبارت دیگر، چنانچه در این دو رسته پیشرفتی حاصل شود یا داده‌های موجود به صورت منسجم و دقیق گردآوری و منتشر شود می‌توان شاهد ارتقای مجدد جایگاه کشور در بین کشورهای پیشرفته بود.
از جمله زیرمجموعه‌های تشکیل دهنده این رسته‌ها می‌توان به محیط کسب و کار، کیفیت تنظیم‌گری، سیاست‌های کارآفرینی، همکاری بین دانشگاه-صنعت، سرمایه‌گذاری خطرپذیر در نوآوری، اشتغال دانش بنیان اشاره کرد. وضعیت بروندادها با کسب رتبه ۳۳ جهان، نسبت به رتبه دروندادها که ۷۳ جهان را به خود اختصاص داده است، از وضعیت بهتری برخوردار بوده است. این وضعیت نشان‌دهنده وجود ظرفیت برای تقویت دروندادها و انتظار عملکرد بهتر در سمت بروندادهاست.
دکتر محمد حسن‌زاده در پایان با تاکید بر لزوم ساماندهی مناسب و پشتیبانی جدی از نوآوری در کشور اظهار داشت که پیش‌بینی می‌شود دو موج مبتنی بر نوآوری یعنی موج عصر دیجیتال و موج علم عمیق در سال‌های آتی مبنای رشد اقتصادی جهان خواهد بود. موج اول بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، هوش مصنوعی و تحول دیجیتال استوار است. موج دوم ریشه در پیشرفت های علمی در حوزه زیست، فناوری نانو، سلامت، مواد جدید، امنیت غذا، فناوری‌های سالم و نظایر آن دارد. در حالیکه جهان در بین سال های ۱۳۰۰ تا ۱۸۰۰ میلادی به صورت میانگین ۰٫۲ درصد رشد را تجربه کرده بود از سال های ۱۸۰۰ تا ۱۹۵۰ که به انقلاب صنعتی معروف شده است، رشد متوسط ۱٫۱ درصد را پشت سر گذاشته است. از نیمه دوم دهه ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۱ متوسط رشد اقتصادی ۱٫۹ درصد بوده است و انتظار می‌رود امواج مبتنی بر نوآوری در سال‌های بعد از ۲۰۲۲ تعیین کننده آهنگ رشد اقتصادی در جهان باشد. از این منظر سرمایه‌گذاری و توجه دولت‌ها و نظام‌های اقتصادی در نوآوری قابل ارزیابی و توجیه خواهد بود.