مهدی صالحی طاهری ـ خبرنگار

ترک سیگار، چالشی پیچیده و چندوجهی است که موفقیت در آن، تابعی از تعامل ظریف عوامل بیولوژیکی، روانی و اجتماعی است. این یادداشت به بررسی عمیق این عوامل می‌پردازد تا پاسخی جامع به این پرسش اساسی ارائه دهد: چرا ترک سیگار تا این حد دشوار است؟

بی‌شک، مهم‌ترین عامل در دشواری ترک سیگار، وابستگی فیزیولوژیکی است که توسط نیکوتین ایجاد می‌شود. نیکوتین، ماده‌ی اصلی موجود در تنباکو، به سرعت وارد مغز شده و با تحریک گیرنده‌های استیل کولین نیکوتینی، باعث ترشح دوپامین می‌شود. دوپامین، انتقال‌دهنده‌ی عصبی مرتبط با لذت و پاداش است و به همین دلیل، سیگار کشیدن، احساس خوشایندی موقت، آرامش و تمرکز (به‌ویژه در افراد مضطرب) را به فرد القا می‌کند.

اما این لذت، بهایی دارد. با مصرف مداوم نیکوتین، مغز به این تحریک مصنوعی عادت می‌کند و در صورت قطع ناگهانی آن، دچار “سندرم ترک” می‌شود. این سندرم، مجموعه‌ای از علائم ناخوشایند جسمی و روانی را شامل می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به اضطراب، تحریک‌پذیری، بی‌قراری، افسردگی، سردرد، اختلالات خواب، افزایش اشتها و دشواری در تمرکز اشاره کرد. شدت این علائم در افراد مختلف، متفاوت است و به عواملی مانند میزان مصرف سیگار، مدت زمان اعتیاد و ویژگی‌های فردی بستگی دارد.

این علائم ناخوشایند، محرک قوی‌ای برای بازگشت به سیگار هستند. فرد، به منظور رهایی از این احساسات ناخوشایند و بازگشت به حس آرامش و تمرکز موقت، وسوسه می‌شود دوباره سیگار بکشد و به این ترتیب، چرخه‌ی اعتیاد تداوم می‌یابد.

علاوه بر وابستگی فیزیولوژیکی، عادات رفتاری نیز نقش مهمی در دشواری ترک سیگار ایفا می‌کنند. سیگار کشیدن، اغلب با موقعیت‌ها، مکان‌ها و زمان‌های خاصی در زندگی فرد مرتبط می‌شود. برای مثال، بسیاری از افراد عادت دارند بعد از غذا، در هنگام استرس، هنگام رانندگی، در کنار دوستان و یا هنگام نوشیدن قهوه، سیگار بکشند. این موقعیت‌ها، به مثابه “محرک” عمل کرده و یادآور سیگار کشیدن می‌شوند.

به مرور زمان، یک پیوند روانی-رفتاری قوی بین این محرک‌ها و سیگار کشیدن ایجاد می‌شود. به عبارت دیگر، مغز فرد، بین این موقعیت‌ها و لذت ناشی از نیکوتین، یک ارتباط شرطی برقرار می‌کند. به همین دلیل، حتی زمانی که فرد از نظر جسمی نیاز به نیکوتین ندارد، قرار گرفتن در معرض این محرک‌ها، می‌تواند باعث وسوسه‌ی شدید سیگار کشیدن شود.

تحقیقات نشان می‌دهند که تفاوت‌های جنسیتی نیز در فرآیند ترک سیگار، نقش مهمی ایفا می‌کنند. به طور کلی، زنان ممکن است نسبت به مردان، دشواری بیشتری در ترک سیگار تجربه کنند. این موضوع، دلایل مختلفی دارد.

اولاً، زنان ممکن است نسبت به اثرات نیکوتین، حساس‌تر باشند و در نتیجه، علائم ترک شدیدتری را تجربه کنند. ثانیاً، تفاوت‌های هورمونی نیز می‌تواند در این زمینه تاثیرگذار باشد. برای مثال، تغییرات هورمونی در طول چرخه‌ی قاعدگی، ممکن است باعث افزایش وسوسه‌ی سیگار کشیدن در زنان شود.

ثالثاً، عوامل روانی و اجتماعی نیز در این زمینه دخیل هستند. زنان ممکن است به دلیل استرس و نگرانی از افزایش وزن، بیشتر در معرض خطر بازگشت به سیگار قرار داشته باشند. این در حالی است که برنامه‌های ترک سیگار، اغلب به این تفاوت‌های جنسیتی توجه کافی ندارند.

انگیزه شخصی، یکی از عوامل کلیدی در موفقیت ترک سیگار است. افرادی که به دلایل جدی‌تری مانند نگرانی برای سلامتی خود، فشار خانواده، یا تجربه‌های عاطفی عمیق، تصمیم به ترک سیگار می‌گیرند، شانس بیشتری برای موفقیت دارند.

علاوه بر انگیزه، حمایت محیطی نیز نقش مهمی در این فرآیند ایفا می‌کند. همراهی خانواده، دوستان و همکاران، تشویق و حمایت آن‌ها از فرد در حال ترک، و همچنین دریافت حمایت تخصصی از طریق مشاوره روانشناسی و یا گروه‌های حمایتی، می‌تواند به کاهش احتمال بازگشت به سیگار کمک کند.

در نهایت، باید به این نکته توجه داشت که ترک سیگار، یک فرآیند تدریجی است و نه یک رویداد ناگهانی. این فرآیند، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، استفاده از روش‌های درمانی مناسب (مانند دارودرمانی جایگزین نیکوتین و یا داروهای غیرنیکوتینی)، مشاوره روانشناسی برای مقابله با وسوسه‌ها و استرس، و تغییرات جدی در سبک زندگی (مانند ورزش منظم، تغذیه‌ی سالم و دوری از محرک‌ها) است.

به طور خلاصه، ترک سیگار تنها با اراده‌ی کافی امکان‌پذیر نیست. این فرآیند، نیازمند درک عمیق عوامل مؤثر در دشواری ترک، و اتخاذ یک رویکرد جامع و چندبعدی برای مقابله با این چالش است. با شناخت این عوامل، می‌توان استراتژی‌های مؤثرتری برای کمک به سیگاری‌ها طراحی کرد و آن‌ها را در این سفر دشوار، همراهی نمود.