امیر‌محمد صالحی ـ خبرنگار

تحولات فناوری و تغییر الگوهای مصرف، کسب و کارهای مجازی را به یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصاد جهانی تبدیل کرده است. ایران با وجود داشتن جمعیتی جوان، نسبتاً آموزش‌دیده و فناوری‌گرا، پتانسیل قابل توجهی برای رشد در حوزه اقتصاد دیجیتال دارد. با این حال، شاهدیم که این پتانسیل به‌طور کامل محقق نشده و کسب و کارهای آنلاین در کشور با چالش‌های ساختاری و سیاستی متعددی روبرو هستند. وضعیت کنونی، نه تنها از نظر رشد اقتصادی نامناسب است، بلکه فرصت‌های شغلی گسترده‌ای را نیز به تعویق انداخته است.

اگرچه ایران از جمله کشورهای پیشرو در منطقه در تدوین قوانین اولیه اقتصاد دیجیتال بوده و قانون‌هایی مانند قانون جامع توسعه اقتصاد دیجیتال تصویب شده است، اما اجرای عملیاتی این قوانین با تأخیر مواجه شده است. فضای کسب و کارهای مجازی در ایران بیش از آنکه تحت تأثیر نبود قانون باشد، با ضعف در اجرای سیاست‌ها، ناپایداری زیرساخت‌های فناوری و کمبود سرمایه‌گذاری مواجه است. رونق نسبی فعالیت‌های آنلاین در دوران پساکرونا، نشان داد که تقاضا برای خدمات غیرحضوری در جامعه وجود دارد، اما این رونق به دلیل نبود حمایت‌های سیستماتیک، به رشد پایدار تبدیل نشد.

یکی از بزرگ‌ترین موانع، ناپایداری زیرساخت اینترنت است. کسب و کارهای دیجیتال به ارتباطات پایدار، پرسرعت و مقرون‌به‌صرفه وابسته‌اند. اما در ایران، نرخ قطعی اینترنت، سرعت پایین و هزینه نسبتاً بالای دسترسی، مانعی جدی بر سر راه نوآوری و رقابت‌پذیری است. این موضوع نه تنها بر عملکرد فعالان داخلی تأثیر می‌گذارد، بلکه سرمایه‌گذاران خارجی را نیز از ورود به بازار منصرف می‌کند. حتی سرمایه‌گذاران داخلی، با توجه به عدم اطمینان نسبت به آینده فضای دیجیتال، تمایلی به سرمایه‌گذاری بلندمدت نشان نمی‌دهند.

از سوی دیگر، محدودیت دسترسی به پلتفرم‌های بین‌المللی مانند گوگل، اپل، و شبکه‌های پرداخت جهانی، مانعی دیگر در راه گسترش کسب و کارهای دیجیتال است. اگرچه توسعه پلتفرم‌های داخلی گامی مثبت است، اما بدون ارتباط با اکوسیستم جهانی، رشد این پلتفرم‌ها با محدودیت مواجه خواهد بود. همچنین، بی‌اعتمادی عمومی به فضای مجازی — ناشی از تخلفات، کلاهبرداری‌های آنلاین و ضعف نظارت — باعث کاهش مشارکت مردم در خریدهای اینترنتی شده است.

راهکارهای پیشنهادی باید هم‌زمان بر سه محور متمرکز باشد: اول، ایجاد زیرساخت‌های فناوری پایدار و مقرون‌به‌صرفه. دوم، تدوین سیاست‌های شفاف و پایدار که اعتماد سرمایه‌گذار را جلب کند. و سوم، توسعه نظام نظارتی هوشمند که ضمن حفاظت از حقوق مصرف‌کننده، خلاقیت و نوآوری را تحریک کند. همچنین، آموزش مهارت‌های دیجیتال و کارآفرینی آنلاین می‌تواند به توانمندسازی نیروی کار جوان کمک کند.

در پایان می‌توان گفت، اقتصاد دیجیتال تنها یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی برای بقا و رقابت در عصر حاضر است. ایران با داشتن منابع انسانی غنی و بازاری در حال تحول، می‌تواند از این مسیر برای کاهش بیکاری، افزایش بهره‌وری و ادغام در اقتصاد جهانی استفاده کند — اما فقط در صورتی که بین سیاست‌گذاری و واقعیت‌های فضای دیجیتال، شکاف کنونی پُر شود.