طاهره نطقی طاهری ـ مدیر‌مسئول

طرح هدفمندی یارانه‌ها از دهه گذشته به عنوان یکی از اقدامات کلان اقتصادی در نظام حمایت اجتماعی کشور معرفی شد. هدف اصلی این طرح، جایگزینی یارانه‌های عمومی و غیرکارآمد با حمایت‌های نقدی و هدفمند به خانوارهای نیازمند بود تا منابع مالی آزادشده بتوانند در بخش‌های مولد اقتصاد سرمایه‌گذاری شوند. با این حال، پس از سال‌ها اجرا، شواهد نشان می‌دهد که این سیاست نه تنها در بسیاری موارد به اهداف اولیه خود نرسیده، بلکه در برخی جوانب، فشار معیشتی بر گروه‌های حساس جامعه، به ویژه خانواده‌های کارگری، را تشدید کرده است.

در طول سال‌های اخیر، بازتعریف معیارهای دریافت یارانه و تغییر در شاخص‌های ارزیابی وضعیت اقتصادی خانوارها، موجب شده تا بسیاری از خانواده‌هایی که در سطح کم‌درآمدی فعالیت می‌کنند، از حلقه حمایت‌های دولتی خارج شوند. این تغییرات، گاهی بر اساس معیارهایی انجام شده که با واقعیت زندگی این خانواده‌ها همسو نیست. به عنوان نمونه، ورود موقت منابع مالی به حساب خانوارها — مانند وام‌های ضروری برای پرداخت هزینه‌های ازدواج، خرید مسکن یا پوشش هزینه‌های درمانی — می‌تواند منجر به تغییر دهک درآمدی آنها شود، بدون اینکه سطح واقعی زندگی آنها بهبود یافته باشد. در نتیجه، این خانواده‌ها به طور ناگهانی از دریافت یارانه محروم می‌شوند، در حالی که همچنان با چالش‌های جدی معیشتی دست و پنجه نرم می‌کنند.

همچنین، فعالیت‌های خرد اقتصادی که بسیاری از افراد به منظور تکمیل درآمد خانوار خود انجام می‌دهند — از جمله فروش محصولات دست‌ساز، خدمات کوچک یا کارهای فصلی — گاهی به عنوان نشانه‌ای از بهبود وضعیت اقتصادی تفسیر شده و مبنای حذف یارانه قرار می‌گیرد. این رویکرد نه تنها باعث ناامنی مالی در بین خانواده‌های کم‌درآمد می‌شود، بلکه انگیزه افراد برای کار و فعالیت اقتصادی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در شرایطی که تورم بالا، افزایش هزینه‌های حمل و نقل، آموزش و درمان، و کاهش قدرت خرید، زندگی بسیاری از خانواده‌ها را با چالش مواجه کرده است، یارانه به عنوان یکی از ابزارهای ضروری حمایت معیشتی عمل می‌کند. برای بسیاری از کارگران و کارکنان با حقوق پایین، این مبلغ ناچیز تنها بخش کوچکی از هزینه‌های ماهانه آنها نیست، بلکه نقشی کلیدی در تعادل بودجه خانوار دارد. حذف یا کاهش این حمایت، بدون جایگزینی مناسب، می‌تواند به معنای کوچک‌تر شدن سفره‌های این خانواده‌ها باشد.

همزمان، گزارش‌های اخیر درباره هزینه زندگی در شهرهای بزرگ، به ویژه تهران، نشان می‌دهد که حتی با درآمدهای بالاتر از حداقل، تأمین نیازهای اساسی دشوار است. در این شرایط، سیاست‌های حمایتی باید با دقت بیشتری طراحی و اجرا شوند تا از تحمیل بار اضافی به اقشار آسیب‌پذیر جلوگیری شود. تأکید بر حفظ قدرت خرید مردم و حمایت از خانواده‌های درآمدپایین، نه تنها یک الزام اجتماعی، بلکه ضرورتی برای پایداری اقتصاد کلان است.

بهبود سیستم ارزیابی وضعیت اقتصادی خانوارها، شفاف‌سازی معیارهای حذف یارانه و ایجاد مکانیسم‌های نظارتی دقیق، گام‌های ضروری برای بازسازی اعتماد به سیستم حمایتی است. در غیر این صورت، این سیاست‌ها به جای کاهش نابرابری، ممکن است خود به عاملی برای تشدید فاصله اجتماعی تبدیل شوند.