در شرایطی که کاهش نرخ ارز اغلب به‌عنوان نشانه‌ای برای ارزان‌تر شدن کالاها و خدمات تلقی می‌شود، بازار ایران با معضل «چسبندگی قیمت‌ها» روبه‌روست که مانع از انعکاس این تغییرات در قیمت‌ها می‌شود و فشار مضاعفی بر معیشت مردم و ثبات اقتصادی وارد می‌کند.
به گزارش کیوسک‌خبر،‌ اقتصاد ایران سال‌هاست با چالش‌های متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ از نوسانات ارزی گرفته تا تورم مزمن و وابستگی به واردات. یکی از پدیده‌های برجسته در این میان، «چسبندگی قیمت‌ها» است که مانع از کاهش قیمت کالاها و خدمات پس از افت نرخ ارز، به‌ویژه دلار، می‌شود. این مسئله نه‌تنها بر قدرت خرید مردم اثر می‌گذارد، بلکه ثبات اقتصادی کشور را نیز به خطر می‌اندازد. هدف این گزارش، تحلیل عمیق دلایل «چسبندگی قیمت‌ها» و ارائه دیدگاهی جامع درباره عواملی است که این پدیده را در بازار ایران تشدید می‌کنند.

«چسبندگی قیمت‌ها» چیست؟
«چسبندگی قیمت‌ها» به وضعیتی اشاره دارد که در آن قیمت کالاها و خدمات، با وجود تغییرات مثبت در متغیرهای اقتصادی مانند کاهش نرخ ارز، به‌سختی کاهش می‌یابد یا ثابت می‌ماند. این پدیده در بازارهایی با ساختار انحصاری، حضور واسطه‌های قدرتمند یا انتظارات تورمی بالا بیشتر مشاهده می‌شود. در ایران، این مشکل به دلایل ساختاری، رفتاری و سیاستی تشدید شده و اثرات آن در کوتاه‌مدت و بلندمدت قابل‌مشاهده است. در کوتاه‌مدت، عواملی مانند هزینه‌های ثابت تولید، سیاست‌های دولتی یا پیش‌بینی‌های تورمی مانع از کاهش سریع قیمت‌ها می‌شوند. در بلندمدت، ساختارهای اقتصادی و اجتماعی، از جمله وابستگی شدید به واردات و ضعف در زنجیره تأمین، این پدیده را تداوم می‌بخشند.

تأثیر نرخ ارز بر اقتصاد ایران
اقتصاد ایران به دلیل وابستگی بالا به واردات کالاهای مصرفی، مواد اولیه و ماشین‌آلات، به شدت تحت تأثیر نوسانات نرخ ارز قرار دارد. افزایش نرخ دلار معمولاً به‌سرعت قیمت‌ها را بالا می‌برد، اما کاهش آن به‌ندرت به کاهش متناسب قیمت‌ها منجر می‌شود. این عدم تقارن در واکنش قیمت‌ها به تغییرات ارزی، یکی از نشانه‌های بارز چسبندگی قیمت‌هاست. به عنوان مثال، کالاهایی مانند مواد غذایی، دارو، قطعات خودرو و تجهیزات صنعتی که به مواد اولیه وارداتی وابسته‌اند، با کاهش نرخ ارز باید ارزان‌تر شوند. اما در عمل، این کاهش قیمت به‌کندی رخ می‌دهد یا اصلاً اتفاق نمی‌افتد. این مسئله به عوامل متعددی از جمله رفتار غیرمنطقی برخی تولیدکنندگان و فروشندگان، انحصار در بازار و انتظارات تورمی مرتبط است.

عوامل کلیدی چسبندگی قیمت‌ها
محدودیت‌های ساختاری بازار از جمله دلایل اصلی چسبندگی قیمت‌هاست. بسیاری از بازارهای ایران تحت نظارت نهادهای خاص یا در شرایط انحصاری فعالیت می‌کنند. این ساختارها انعطاف‌پذیری قیمت‌ها را کاهش می‌دهند و مانع از واکنش سریع به تغییرات ارزی می‌شوند. چالش‌های زنجیره تأمین نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند. تغییرات نرخ ارز به‌کندی در زنجیره تأمین منعکس می‌شود. واسطه‌ها و توزیع‌کنندگان ممکن است از کاهش قیمت‌ها خودداری کنند تا سود بیشتری کسب کنند یا به دلیل پیش‌بینی افزایش قیمت در آینده، موجودی خود را با قیمت‌های بالاتر عرضه کنند. انتظارات تورمی در اقتصادی که تورم مزمن دارد، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انتظار دارند قیمت‌ها در آینده افزایش یابد. این ذهنیت باعث می‌شود حتی در زمان کاهش نرخ ارز، فروشندگان از کاهش قیمت‌ها خودداری کنند. سیاست‌های ارزی و اقتصادی، مانند تلاش برای تثبیت نرخ ارز یا تخصیص ارز ترجیحی، گاهی اوقات به جای حل مشکل، چسبندگی قیمت‌ها را تشدید می‌کنند. برای مثال، در بازار خودرو، کاهش نرخ دلار به‌ندرت به کاهش قیمت‌ها منجر شده است.

دیدگاه کارشناسان
مهدی طغیانی، نایب‌رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، در این باره معتقد است که «چسبندگی قیمت‌ها» در ایران به دلیل نبود ثبات در بازار ارز تشدید می‌شود. وی تأکید می‌کند که تا زمانی که کاهش نرخ ارز پایدار نباشد، نمی‌توان انتظار داشت قیمت کالاها به‌سرعت کاهش یابد. به گفته طغیانی، نوسانات ارزی باعث نااطمینانی در تولید می‌شود و تولیدکنندگان این نااطمینانی را در قیمت‌گذاری محصولات خود لحاظ می‌کنند. وی همچنین به نقش رشد نقدینگی در تورم اشاره می‌کند و می‌گوید: «رشد روزانه حدود ۹ هزار میلیارد تومان نقدینگی، بدون افزایش متناسب تولید، شکاف بزرگی ایجاد کرده که به تورم دامن می‌زند.» به عقیده او، کنترل تورم نیازمند کاهش رشد نقدینگی، ثبات نرخ ارز و اصلاح سیاست‌های اقتصادی است.

پیامدها و راهکارها
«چسبندگی قیمت‌ها» نه‌تنها قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهد، بلکه اعتماد عمومی به سیاست‌های اقتصادی را نیز تضعیف می‌کند. این پدیده می‌تواند چرخه‌ای معیوب ایجاد کند که در آن انتظارات تورمی، افزایش قیمت‌ها را تداوم می‌بخشد و مانع از بهبود شرایط اقتصادی می‌شود. برای مقابله با این چالش، دولت و نهادهای اقتصادی باید اقداماتی مانند تقویت ثبات اقتصادی، اصلاح ساختار بازار، شفافیت در زنجیره تأمین و کنترل نقدینگی را در اولویت قرار دهند. ایجاد ثبات در بازار ارز و کاهش نوسانات ارزی می‌تواند انتظارات تورمی را مهار کند. کاهش انحصارها و تقویت رقابت در بازارها می‌تواند انعطاف‌پذیری قیمت‌ها را افزایش دهد. نظارت بر توزیع و جلوگیری از احتکار یا قیمت‌گذاری غیرمنطقی توسط واسطه‌ها ضروری است. کاهش رشد بی‌رویه نقدینگی و مدیریت کسری بودجه می‌تواند فشار تورمی را کاهش دهد.
به گزارش کیوسک‌خبر، چسبندگی قیمت‌ها در ایران نتیجه ترکیبی از عوامل اقتصادی، ساختاری و رفتاری است. کاهش نرخ ارز به‌تنهایی نمی‌تواند این معما را حل کند، بلکه نیازمند اصلاحات جامع در سیاست‌گذاری‌ها و ساختارهای اقتصادی است. تا زمانی که ثبات در بازار ارز و اقتصاد کلان برقرار نشود، انتظار کاهش پایدار قیمت‌ها غیرواقع‌بینانه خواهد بود. با این حال، با اجرای سیاست‌های مؤثر و هماهنگ، می‌توان این چرخه معیوب را شکست و راه را برای بهبود وضعیت اقتصادی هموار کرد.