امیرمحمد صالحی ـ خبرنگار

در طول بیش از هفت دهه، دلار آمریکا به عنوان ستون فقرات اقتصاد جهانی عمل کرده است. از تجارت بین‌المللی گرفته تا ذخایر بانک‌های مرکزی و شبکه‌های پرداخت بین‌المللی، سلطه دلار تقریباً مطلق به نظر می‌رسید. این برتری با شکل‌گیری نظام برتون وودز پس از جنگ جهانی دوم ریشه دواند و به مرور در قلب تمام معاملات جهانی نفوذ کرد. اما امروز، این غلبۀ تاریخی در حال آزمایشی بی‌سابقه است. آزمایشی که چین به عنوان بازیگر اصلی آن ظهور کرده است.

برای نخستین بار در تاریخ معاصر، یوان چین در تسویه‌های خارجی این کشور از دلار پیشی گرفت. بر اساس داده‌های بانک مرکزی چین و تحلیل‌های سوئیفت، سهم یوان در پرداخت‌های فرامرزی به ۵۲٫۹ درصد رسید، در حالی که دلار به ۴۲٫۸ درصد کاهش یافت. این نقطه عطف تنها یک تغییر آماری نیست، بلکه نمادی از جابه‌جایی عمیق در تعادل قدرت اقتصادی جهان است.

این حرکت، حاصل یک استراتژی بلندمدت و منسجم چین است. از اوایل دهه ۲۰۱۰، پکن تشخیص داد که وابستگی به دلار، خطرات ژئوپلیتیکی و اقتصادی فزاینده‌ای به همراه دارد. این نگرانی پس از تحریم‌های سنگین علیه روسیه در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۲۲ تشدید شد، زمانی که مسدود شدن دارایی‌های بانکی مسکو از طریق شبکه دلار و سوئیفت، ضعف کشورهای وابسته به نظام مالی غربی را بی‌پرده آشکار کرد. چین دریافت که در صورت تنش با غرب، این وابستگی می‌تواند به یک سلاح علیه خودش تبدیل شود.

در پاسخ، چین اقدامات ساختاری متعددی را آغاز کرد. راه‌اندازی سیستم پرداخت بین‌المللی یوان (CIPS) در سال ۲۰۱۵، گامی محوری بود. شبکه‌ای مستقل که تسویه‌های یوانی را بدون نیاز به عبور از زیرساخت‌های مالی تحت کنترل آمریکا ممکن می‌سازد. همزمان، ده‌ها توافق دوجانبه تبادل ارزی با کشورهایی از آفریقا تا آسیا و آمریکای لاتین منعقد شد تا نقدینگی یوان در بازارهای جهانی افزایش یابد.

همراهی با کشورهای جنوب جهانی، نقشی کلیدی در این استراتژی داشت. چین به عنوان بزرگترین شریک تجاری بسیاری از این کشورها، پیشنهاد مکانیسم‌های تسویه بدون دلار را ارائه کرد. این رویکرد نه تنها به کاهش فشارهای مالی غرب کمک می‌کند، بلکه یوان را به ابزاری برای استقلال اقتصادی تبدیل می‌کند.

از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳، سهم یوان در تسویه‌های خارجی چین از ۰٫۳ درصد به بیش از ۵۲ درصد رسیده است. این رشد بی‌سابقه، پایداری ارزش یوان را افزایش داده و تقاضای جهانی برای این ارز را تقویت کرده است.

دلارزدایی چین تنها یک اقدام اقتصادی نیست؛ بلکه بیمه‌ای استراتژیک در برابر تحریم‌ها، ابزاری برای کنترل سرمایه و بیانیه‌ای سیاسی برای بازتعریف نظام مالی جهانی. آینده ممکن است هنوز دور از پایان هژمونی دلار باشد، اما امروز مشخص است که این هژمونی دیگر مطلق نیست.