فتانه ترکیان ـ خبرنگار

در دنیایی که با فشار روزافزون تقاضای انرژی و تهدیدهای زیست‌محیطی مواجه است، دیگر نمی‌توان صرفاً با افزایش تولید از پس چالش‌ها برآمد.
نگاه امروز جهان به سوی نوآوری‌هایی است که معادلات سنتی را دگرگون کرده و با بازتعریف نقش مصرف‌کنندگان، فصل نوینی از مهندسی انرژی را رقم زده‌اند.در حالی‌که جهان با بحران‌های پیچیده انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کند، رویکردهای سنتی مبتنی بر افزایش تولید دیگر پاسخ‌گو نیستند. اکنون فناوری‌های نوظهور، مسیر تازه‌ای در مهندسی مصرف و مدیریت منابع انرژی پیش روی ما گشوده‌اند. تحقیقات و تجربیات متعدد در جهان طی سالیان اخیر نشان می‌دهد که بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در مدیریت انرژی، تنها به‌عنوان یک گزینه، بلکه به‌عنوان یک راهبرد ضروری برای کنترل مصرف، افزایش بهره‌وری، کاهش اتلاف و ارتقاء پایداری شبکه انرژی شناخته می‌شود. سه مؤلفه اصلی این تحول عبارتند از: هوشمندسازی زیرساخت‌ها، ساخت خانه‌های سبز و توسعه شبکه‌های هوشمند برق. شبکه‌های هوشمند، به‌عنوان هسته اصلی تأمین و مدیریت انرژی، نسل جدیدی از سیستم‌های برق‌رسانی هستند که با استفاده از سنسورها، پردازش داده‌ها به‌صورت لحظه‌ای، ارتباط دوسویه و هوش مصنوعی، امکان مدیریت همزمان تولید، انتقال، توزیع و مصرف انرژی را فراهم می‌آورند. از مزایای این شبکه می‌توان به کاهش خاموشی‌ها، افزایش پایداری تأمین انرژی، کاهش تلفات در شبکه، افزایش ظرفیت جذب انرژی‌های تجدیدپذیر و امکان شخصی‌سازی تعرفه‌ها و مصرف اشاره کرد. به‌طور مثال، در آلمان، پیاده‌سازی شبکه هوشمند باعث افزایش سهم منابع تجدیدپذیر از ۲۰ درصد به بیش از ۴۷ درصد بدون نگرانی از بی‌ثباتی شبکه شده است.
تحول در نگرش: از تولید به بهره‌وری: گزارش‌ها و داده‌های جهانی گواه آنند که دیگر نمی‌توان صرفه‌جویی و بهینه‌سازی را انتخابی اختیاری تلقی کرد. سه رکن کلیدی تحول انرژی امروز عبارت‌اند از: هوشمندسازی زیرساخت‌ها، توسعه خانه‌های سبز و ایجاد شبکه‌های برق هوشمند؛ راهبردهایی که نه‌تنها به کاهش مصرف، بلکه به ارتقاء تاب‌آوری شبکه‌ها نیز کمک می‌کنند.
شبکه‌های هوشمند: ستون فقرات انرژی آینده: نسل نوین شبکه‌های برق با بهره‌گیری از سنسورها، هوش مصنوعی و تحلیل لحظه‌ای داده، به مدیریت یکپارچه تولید، انتقال و مصرف انرژی توان بخشیده‌اند. نتایج اجرایی در کشورهای پیشرو نظیر آلمان، از ارتقای سهم انرژی‌های تجدیدپذیر تا افزایش پایداری شبکه، مؤید اثربخشی این فناوری‌هاست.
خانه‌های سبز: سکونت در همزیستی با طبیعت: خانه‌های هوشمند امروزی، دیگر فقط مأمن سکونت نیستند؛ بلکه به سلول‌هایی فعال در چرخه انرژی بدل شده‌اند. از پنل‌های خورشیدی و سامانه‌های ذخیره‌سازی گرفته تا تنظیم خودکار گرمایش و روشنایی، همه در خدمت کاهش مصرف و حفظ محیط زیست‌اند. شواهد آماری نشان می‌دهد این خانه‌ها تا ۴۰٪ مصرف انرژی را کاهش می‌دهند و در عین حال ارزش‌ ملک را نیز ارتقا می‌بخشند.
مصرف‌ هوشمند؛ فرهنگ‌سازی با فناوری: با گسترش استفاده از اینترنت اشیاء و کنتورهای هوشمند، مصرف‌کنندگان امروز نقش فعالی در کنترل هزینه‌ها و تحلیل رفتار مصرفی خود یافته‌اند. نتایج در کشورهای اروپایی نظیر ایتالیا، بریتانیا و اسپانیا نشان می‌دهد که با صرف آموزش و آگاه‌سازی، کاهش ۸ تا ۱۵ درصدی مصرف طی چند سال کاملاً دست‌یافتنی است.
دموکراتیزه‌شدن انرژی؛ انقلاب در نقش مصرف‌کننده: تک‌سوییِ شبکه‌های سنتی امروز جای خود را به تعامل دوسویه داده‌ است. خانوارها به تولیدکنندگان محلی انرژی بدل شده‌اند که می‌توانند مازاد برق خود را به شبکه بفروشند. این پویایی، نویدبخش شکل‌گیری بازار انرژی محلی و حتی خانوادگی است که در آن، هر خانه بازیگری تأثیرگذار است.
چالش‌ها و افق‌ها: هر چند سرمایه‌گذاری اولیه در زیرساخت‌ها، از جمله نصب کنتورهای هوشمند یا ایجاد بسترهای داده‌محور، هزینه‌بر است؛ اما تجربه‌ها نشان می‌دهد که بازگشت سرمایه طی ۳ تا ۵ سال قابل تحقق است. در کنار این، نباید از چالش فرهنگی گذار از الگوهای مصرفی قدیمی غافل شد؛ موضوعی که به آموزش عمومی و مشارکت اجتماعی نیازمند است.
آینده‌ای پایدار با تکیه بر نوآوری: جهان آینده، نه در افزایش بی‌رویه تولید، بلکه در بهره‌وری هوشمندانه از منابع تعریف می‌شود. با اتکا به فناوری‌های پاک، آموزش عمومی و زیرساخت‌های پیشرفته، می‌توان بحران انرژی را به فرصتی تاریخی برای خلق جامعه‌ای پایدار بدل کرد.