با توجه به اینکه سرمایه‌های انسانی به عنوان موتور اصلی ارتقای کارایی و توسعه صنعتی به شمار می‌آیند، در منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج‌فارس ایجاد زیرساخت‌های سخت و نرم، بستری را فراهم کرده است که منابع انسانی بتوانند توانمندی‌ها و مهارت‌های خود را به شکل موثری در فرایندهای عملیاتی به کار بگیرند. بسترسازی برای هم‌راستاسازی فناوری، فرایندها و سازوکارهای عملیاتی، در کنار توسعه زیرساخت‌های انرژی، لجستیک و … بهره‌وری منابع انسانی را در این منطقه به طور قابل توجهی افزایش داده است، به طوری که ضمن افزایش اثربخشی عملکرد این سرمایه‌های ازشمند، جایگاه صنعتی منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس را نیز در سطح ملی و فرامنطقه‌ای تقویت می‌کند.

کیوسک‌خبر ـ منابع انسانی به‌ عنوان یکی از مهم‌ترین پیشران‌های خلق ارزش پایدار، نقش تعیین‌کننده‌ای در عملکرد بنگاه‌های اقتصادی ایفا می‌کند؛ نقشی که به ‌واسطه ماهیت حساس فعالیت‌های معدنی و صنعتی از اهمیت دوچندانی برخوردار است. با این حال، بهره‌وری پایین نیروی کار همچنان یکی از دغدغه‌های مهم بخش معدن و صنایع معدنی به شمار می‌آید و تمرکز بر ارتقای آن تاثیر به‌سزایی بر رشد اقتصاد ملی، توسعه صادرات و اشتغال‌زایی دارد. در واقع منابع انسانی را می‌توان حلقه اتصال میان زیرساخت‌های فیزیکی، فناوری‌های پیشرفته و کارایی عملیاتی صنایع به شمار آورد، بنابراین میزان کارآمدی آن‌ها تحت تاثیر کیفیت محیط کار، سطح مهارت‌ها و کارایی نظام‌های آموزشی و زیرساخت‌ها قرار می‌گیرد

در این میان، وجود زیرساخت‌های مناسب و کارآمد، از پیش‌‎شرط‌های اساسی تحقق بهره‌وری منابع انسانی در بخش معدن و صنایع معدنی به شمار می‌آید. دسترسی پایدار به انرژی، سیستم‌های حمل‌ونقل و لجستیک با ظرفیت مناسب، محیط‌ کاری استاندارد و زیرساخت‌های ایمنی و رفاهی بستر مناسبی را ایجاد می‌کنند تا نیروی کار بتوانند با حداقل اتلاف منابع و حداکثر خلق ارزش فعالیت کنند. منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج‌فارس به عنوان یکی از مهمترین کانون‌های صنعتی کشور، نقش به‌سزایی را در ارتقای بهره‌وری نیروی کار ایفا کند. در این منطقه، سرمایه‌گذاری برای توسعه زیرساخت‌ با هدف برطرف کردن نیاز صنایع صورت می‌پذیرد که این موضوع به صورت غیرمستقیم می‌تواند با ایجاد خدمات پشتیبان و هم‌راستاسازی سیاست‌های اجرایی، زمینه بهبود و ارتقای اثربخشی عملکرد منابع انسانی را فراهم آورد.

با توجه به توسعه ظرفیت‌های تولید در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس و اهداف ترسیم‌شده برای افق ۱۴۱۰ مبنی بر تولید ۳۰ میلیون تن محصولات فلزی، تمرکز بر بسترسازی برای ارتقای کارایی و اثربخشی عملکرد نیروی انسانی به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. از طرفی تداوم توسعه در این منطقه، مستلزم نگاهی فراتر از افزایش ظرفیت تولید و حرکت به سمت ارتقای کارآمدی، کیفیت عملکرد و استفاده بهینه از سرمایه انسانی است؛ رویکردی که می‌تواند منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس را به بستر اساسی تحقق توسعه پایدار و تقویت رقابت‌پذیری صنایع معدنی و فلزی تبدیل کند.

دیدگاهی بنیادین

به طور کلی، زیرساخت‌ها را می‌توان به دو دسته زیرساخت‌های سخت (فیزیکی) و نرم (غیرفیزیکی) طبقه‌‎بندی کرد. طبق تعاریف، زیرساخت‌های سخت به مجموعه دارایی‌ها و بسترهای فیزیکی و فنی اتلاق می‌شود که امکان استقرار، تداوم و کارآمدی فعالیت‌های تولیدی و عملیاتی را فراهم می‌کنند. از جمله مهمترین این نوع زیرساخت‌ها می‌توان به نیروگاه‌ها، بنادر، اسکله‌ها و تجهیزات تخلیه و بارگیری، شبکه‌های حمل‌ونقل و زیرساخت‌های جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب اشاره کرد. زیرساخت‌های نرم شامل مجموعه‌ای از سازوکارها، نظام‌ها و ظرفیت‌های نهادی، مدیریتی و دانشی است که می‌توانند نحوه تعاملات منابع انسانی و ارتباط آن‌ها با فناوری، فرایندها و سازوکارها مشخص کند. بنابراین برخورداری یکپارچه از مجموعه‌ای از زیرساخت‌های سخت و نرم، به طوری که در ساختاری نظام‌مند و منسجم، منابع انسانی بتوانند عملکرد، توانمندی‌ها و مهارت‌های خود را ارتقا دهند، یک ضرورت استراتژیک به شمار می‌آید. این مسئله در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس که میزبان طیف گسترده‌ای از فعالان صنایع معدنی و فلزی است، اهمیت بسیاری دارد، چراکه این موضوع می‌تواند به صورت مستقیم بر بهره‌وری منابع انسانی را به صورت مستقیم تحت تاثیر قرار دهد.

موضوع کارایی و بازده عملکرد منابع انسانی در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس را در وهله نخست می‌توان از منظر زیرساخت‌های نرم مورد بحث و بررسی قرار داد. دسترسی هدفمند به زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی، ایمنی و فناوری‌های نوین، این امکان را فراهم می‌سازد که نیروی کار در چارچوبی ساختار‌یافته و کارآمد به فعالیت بپردازد و توان تخصصی خود را به‌ صورت موثر در فرایندها ارتقا دهد. به بیان دیگر، انجام فرایندهای تخصصی در صنایع معدنی و فلزی و تنوع تخصص‌های مورد نیاز آن، ایجاب می‌کند که توسعه مهارت‌ها و دانش منابع انسانی همگام با توسعه ظرفیت‌های تولید دنبال شود تا از شکل‌گیری شکاف میان نیازهای عملیاتی و توان تخصصی جلوگیری آید. با توجه به اشتغال‌زایی بیش از ۱۶ هزار نفر در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس، توسعه زیرساخت‌های نرم برای ارتقای توانمندی‌ها و مهارت‌های نیروی انسانی، ضرورتی راهبردی تلقی می‌شود و بسترهای جذب سرمایه برای توسعه این نوع زیرساخت‌ها، جذب ایده‌های نو و حرکت به سمت الگوهای نوین حل مسئله در مقیاس صنعتی در حال شکل‌گیری است.

با توجه به وجود چنین زیرساخت‌هایی در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس، موضوع ارزیابی بهره‌وری در بخش معادن و صنایع معدنی از سال ۱۳۹۹ تاکنون مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این ساختار ارزیابی به گونه‌ای طراحی شده است که عملکرد بنگاه‌های اقتصادی برای بهره‌گیری از توانمندی‌های سرمایه‌های انسانی را مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌دهد. کسب تندیس برنزین پیشتازان بهره‌وری توسط منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج‌فارس در یازدهمین دوره جایزه بهره‌وری معادن و صنایع معدنی ایران نشان‌دهنده حرکت مستمر در راستای تقویت کارایی و عملکرد نیروی انسانی در یک ساختار نظام‌مند است. این دستاورد ارزشمند، به‌کارگیری روش‌های تحلیلی و مدیریتی را در بهبود عملکرد منابع انسانی نشان می‌دهد؛ رویکردی که به جای تمرکز بر فعالیت‌های عملیاتی، بر ارتقای مستمر توانمندی این سرمایه‌های سازمانی، خودارزیابی نظام‌مند و تحلیل داده‌های عملکردی تاکید دارد.

باید در نظر داشت، حفظ و تقویت روحیه منابع انسانی از سیاست‌های اصلی در شرکت‌های مستقر در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس ر راستای ارتقای بهره‌وری به شمار می‌آید و به منظور افزایش ثبات و آرامش کارکنان تاکنون هیچ‌گونه معوقه حقوقی گزارش نشده است. از طرفی معضلات و چالش‌های منابع انسانی نیز با هدف رفع معضلات، مدیریت و توسعه توانمندی‌ها و مهارت‌های آن‌ها و حفظ پایداری تولید مورد پایش قرار می‌گیرد. در این راستا، سرمایه‌گذاری هدفمندی برای توسعه زیرساخت‌های ایمنی، بهداشت حرفه‌ای و رفاه اجتماعی، به‌ویژه در شرایط اقلیمی خاص این منطقه به عنوان راهبردی بلندمدت دنبال می‌شود. توجه به این مسئله موجب کاهش فرسودگی شغلی، افزایش پایداری حضور نیروی متخصص و ارتقای انگیزه کارکنان خواهد شد که از نگاه زیرساخت‌محور توسعه منابع انسانی در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس حکایت دارد.

یک ضرورت استراتژیک

سطح و کیفیت توسعه زیرساخت‌های فیزیکی و عملیاتی از بسترهای کلیدی تاثیرگذار بر فعالیت نیروی انسانی به شمار می‌آید. در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس با توسعه زیرساخت‌های صنعتی، انرژی، لجستیک و پشتیبان، بستری فراهم شده است که سرمایه‌های انسانی بتواند با حداقل اتلاف زمان، انرژی و هزینه، بیشترین کارایی و اثربخشی را محقق کنند. طراحی سایت‌های متمرکز، دسترسی پایدار به انرژی و آب و توسعه زیرساخت‌های لجستیکی عملا با بهبود فرایندهای عملیاتی، بهره‌وری نیروی کار را از سطح فردی به سطح سیستمی ارتقا می‌دهد.

بررسی عملکرد صنایع مستقر در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس نشان می‌دهد که از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا آبان‌ماه، ۷/۶ میلیون تن محصول توسط شرکت‌های فعال در منطقه تولید شده و ۵/۲ میلیون تن نیز صادرات صورت پذیرفته است. با توجه به افق ۱۴۱۰ که تولید ۳۰ میلیون تن محصولات فلزی هدف‌گذاری شده است، توسعه زیرساخت‌های فیزیکی یک ضرورت استراتژیک به شمار می‌آید. احداث ۲ پست اسکله مستقل نفتی و اسکله اختصاصی صادرات اسید و قیر در کوتاه‌مدت و همچنین احداث بنادر جامع منطقه ویژه با هفت پست اسکله از جمله پروژه‌هایی هستند که در راستای توسعه بلندمدت زیرساخت‌های حمل‌ونقل در این منطقه مورد توجه قرار گرفته‌اند.

علاوه بر این، در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس برنامه‌ریزی برای افزایش ظرفیت انرژی و آماده‌سازی اراضی صنعتی جدید، توسعه زیرساخت‌های آب‌رسانی، حمل‌ونقل در دستور کار قرار دارد که امکان توسعه صنایع جدید فولادی، معدنی و صنایع انرژی‌بر را فراهم می‌کند. از طرفی توسعه زیرساخت‌ها در کنار استقرار یکپارچه صنایع معدنی در این منطقه فرصت مناسبی برای جذب صنایع پایین‌دستی به شمار می‌آید و در این راستا طرح‌های جدیدی نیز در بیست‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی متالورژی، فولاد، ریخته‌گری و معدن (متافو) معرفی شده است.

از آنجایی که موضوعاتی نظیر دیجیتالی‌سازی، فولاد سبز و استفاده از انرژی‌های پاک مسیر جدیدی را برای رقابت صنایعی نظیر فولاد ایجاد کرده، بسترسازی برای ایجاد زیرساخت‌های مرتبط با آن در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس مورد توجه قرار گرفته است. استقرار سامانه‌های اطلاعاتی یکپارچه، استفاده از نرم‌افزارهای جمع‌آوری داده در حوزه‌های منابع انسانی، نگهداری و تعمیرات، ایمنی و کنترل عملیات در شرکت‌های مستقر در منطقه را می‌توان بخشی از یک گذار ساختاری به سمت هوشمندسازی عملیات صنعتی و معدنی دانست.

تمرکز بر ادغام فناوری‌های پیشرفته نظیر هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، رباتیک، دوقلوهای دیجیتال و بلاک‌چین در بخش‌های مختلف زنجیره عملیات، امکان پایش برخط محیط کار، پیش‌بینی خرابی تجهیزات، ارتقای مدیریت ایمنی و بهینه‌سازی فرآیندهای عملیاتی را فراهم می‌کند. این رویکرد، ضمن کاهش اتلاف منابع و هزینه‌های غیرضروری، زمینه‌ساز افزایش دقت، سرعت و هماهنگی در فعالیت نیروی انسانی شده و بازده عملکرد کارکنان را افزایش می‌دهد. در نهایت، دیجیتال‌سازی زنجیره تامین و تصمیم‌گیری مبتنی بر داده، نه‌تنها به بهبود کارایی سازمانی منجر می‌شود، بلکه با افزایش شفافیت و قابلیت ردیابی، جایگاه رقابتی صنایع معدنی مستقر در این منطقه را در تعاملات منطقه‌ای و بازارهای جهانی تقویت می‌کند.