منطقه آزاد ماکو به‌عنوان جوان‌ترین و پهناورترین منطقه آزاد ایران، در سال‌های اخیر چهره‌ای متفاوت از «توسعه منطقه‌ای» را به نمایش گذاشته است؛ چهره‌ای که در آن احیای هویت تاریخی، مرمت بناهای ارزشمند و بازآفرینی شهری هم‌ردیف توسعه اقتصادی و صنعتی قرار گرفته است.

در این منطقه، رویکرد حاکم و جاری در مرمت و احیای آثار تاریخی نه به‌عنوان اقدامی تزئینی یا فرهنگی، بلکه به‌عنوان بخشی از راهبرد توسعه پایدار منطقه لحاظ شده است. سازمان منطقه آزاد ماکو با همکاری اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان غربی، مدیریت شهری و مشارکت مردم محلی، طی چند سال گذشته پروژه‌های شاخصی را اجرا کرده است؛ از جمله:

مرمت و حفاظت از بازار تاریخی ماکو به عنوان محور هویت فرهنگی منطقه
کمک به شهرداری های ۶ گانه واقع در محدوده منطقه آزاد
مرمت کاخ سردار و احیای خانه‌های تاریخی بازرگان و روستاهای اطراف ماکو که به کاربری‌های فرهنگی، اقامتی و صنایع‌دستی تبدیل شده‌اند
مشارکت در برنامه اجرایی مدیریت شهری و دولت در موضوع رفع خطر از مناطق پرخطر واقع در زیر کوه ماکو
باززنده‌سازی محور تاریخی قره‌بلاغ و مسیرهای ارتباطی قدیمی ماکو به‌عنوان بستر جدید گردشگری فرهنگی
انجام مطالعات شهر تاریخی ماکو با محوریت باز زنده سازی قلعه قابان و محله خنجرخان و شروع اقدامات اجرایی
ساماندهی محدوده‌های بافت تاریخی شهری و روستایی با محوریت مشارکت صاحبان املاک، هنرمندان و سرمایه‌گذاران محلی.
نتیجه این اقدامات، بازسازی هویت مکانی، ارتقای حس تعلق اجتماعی، راهبری موضوعات مربوط به مدیریت شهری و ایجاد فرصت‌های تازه اشتغال و گردشگری بوده است؛ به گونه‌ای که ماکو در آینده ای نزدیک به یکی از مقاصد رو به رشد گردشگری فرهنگی در شمال‌غرب کشور تبدیل خواهد شد. اما اهمیت اصلی تجربه ماکو در آن است که مدلی بومی از پیوند میان توسعه اقتصادی مناطق آزاد و حفاظت از میراث فرهنگی ارائه می‌دهد؛ مدلی که می‌تواند به پایلوت و الگوی اجرایی سایر مناطق آزاد کشور تبدیل شود.

مناطق آزاد ایران، با داشتن منابع سرمایه‌ای و اختیارات قانونی گسترده، نقش مهمی در تحقق اهداف توسعه‌ شهری و منطقه ای دارند. با این حال، تا پیش از این، کمتر از این ظرفیت‌ها در جهت حفظ و احیای میراث تاریخی استفاده شده است. تجربه ماکو نشان می‌دهد که سرمایه اقتصادی مناطق آزاد، اگر به‌صورت هوشمند و هدفمند در احیای بناهای تاریخی و بافت‌های ارزشمند هزینه شود، می‌تواند منجر به رونق پایدار صنعت گردشگری، ارتقای اقتصادی جوامع محلی و افزایش ماندگاری جمعیت در این مناطق شود.

در رویکرد جدید دولت چهاردهم و وزارت راه و شهرسازی، بازآفرینی شهری در مناطق آزاد صرفاً به معنای توسعه کالبدی نیست، بلکه نگاهی است جامع که زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را نیز دربرمی‌گیرد. بر همین اساس، منطقه آزاد ماکو در مسیر تدوین «سند الگوی بازآفرینی مناطق آزاد کشور» حرکت می‌کند؛ سندی که چارچوب سرمایه‌گذاری و نحوه بهره‌برداری پایدار از فضاهای تاریخی را تعیین خواهد کرد.

با توجه به این تجارب و دستاوردها، می‌توان گفت که منطقه آزاد ماکو امروز نه ‌تنها میتواند پایلوت بازآفرینی شهری در مناطق آزاد کشور باشد، بلکه نقطه آغاز نوعی بازتعریف توسعه منطقه‌ای در ایران است؛ توسعه‌ای که تلفیقی از اقتصاد، فرهنگ و هویت به شمار می‌آید , بالتبع اگر این نگاه در سایر مناطق آزاد کشور نهادینه شود، آثار تاریخی و فرهنگی متصل به مناطق آزاد کشور می‌توانند از تهدید فرسایش و فراموشی رهایی یابند و به پیشران‌های جدید رشد صنعت گردشگری و شکوفایی اقتصاد محلی تبدیل گردند ــ همان هدفی که «بازآفرینی شهری» بر آن استوار است.

از اینرو، پیش نویس تفاهم نامه همکاری های مشترک شرکت بازآفرینی شهری ایران با سازمان منطقه آزاد ماکو تدوین شده و بزودی به امضاء طرفین خواهد رسید.

فریدون بابایی اقدم – عضو هیات مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران

منبع : خبرگزاری مهر