سپتیک تانک یکی از مهم ترین و قدیمی ترین روش های تصفیه اولیه فاضلاب است؛ روشی ساده، کم هزینه و در عین حال مؤثر که سال هاست در پروژه های مسکونی، اداری، کارگاهی، گردشگری و صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد. زمانی که یک ساختمان یا مجموعه به شبکه فاضلاب شهری دسترسی ندارد، یا کیفیت و ظرفیت سیستم جمع آوری فاضلاب برای آن کافی نیست، استفاده از سپتیک تانک به عنوان نخستین مرحله تصفیه، نه تنها یک انتخاب مهندسی شده است، بلکه راهکاری ضروری برای جلوگیری از آلودگی های زیست محیطی و بهداشتی محسوب می شود.

سپتیک تانک در ظاهر یک مخزن ساده به نظر می رسد، اما در واقع یک واحد فرآیندی فعال است که سه وظیفه مهم را در داخل خود انجام می دهد: ته نشینی مواد جامد، تجزیه بی هوازی مواد آلی و جداسازی چربی ها و مواد سبک. فاضلاب پس از ورود به مخزن، آرام می شود. مواد سنگین در کف مخزن ته نشین می گردند و تحت اثر باکتری های بی هوازی تجزیه شده و به لجن پایدار تبدیل می شوند. مواد سبک مانند چربی ها و روغن ها نیز روی سطح جمع می شوند و یک لایه شناور تشکیل می دهند. در نهایت پسابی که از بخش میانی مخزن خارج می شود، نسبت به فاضلاب خام شفاف تر و دارای بار آلودگی کمتر است.

سپتیک تانک چیست؟

سپتیک تانک یک مخزن بسته و آب بند است که برای تصفیه اولیه فاضلاب و کاهش بار آلودگی آن مورد استفاده قرار می گیرد. این سیستم بر اساس فرآیندهای طبیعی ته نشینی و تجزیه بی هوازی کار می کند و بدون نیاز به مصرف برق یا تجهیزات پیچیده، بخش قابل توجهی از آلاینده های آلی موجود در فاضلاب انسانی را کاهش می دهد. سپتیک تانک به خصوص در مکان هایی که دسترسی به شبکه فاضلاب شهری وجود ندارد یا امکان اجرای تصفیه خانه مرکزی فراهم نیست، یک راهکار استاندارد و اثبات شده محسوب می شود.

 در واقع این مخزن به عنوان نقطه آغاز تصفیه فاضلاب عمل کرده و با کاهش بار آلودگی، فشار وارد بر مراحل بعدی تصفیه را تا حد زیادی کم می کند. زمانی که فاضلاب وارد سپتیک تانک می شود، مواد سنگین تر ته نشین شده و لجن را تشکیل می دهند، در حالی که مواد سبک تر مانند چربی ها و کف بر سطح آب جمع می شوند. در لایه میانی، آب نسبتاً تصفیه شده قرار دارد که می تواند به سیستم های دفع تکمیلی مانند چاه جذبی یا سیستم های تصفیه پیشرفته تر منتقل شود.

این عملکرد ساده و پایدار باعث شده سپتیک تانک دهه ها در پروژه های ساختمانی، مسکونی، ویلاها، کارگاه ها و حتی مجموعه های صنعتی کوچک مورد استفاده قرار گیرد. همچنین هزینه ساخت، نصب و نگهداری آن نسبت به بسیاری از سیستم های تصفیه فاضلاب بسیار کمتر است، که این موضوع آن را به گزینه ای اقتصادی و قابل اعتماد تبدیل کرده است.

کاربرد سپتیک تانک در تصفیه فاضلاب

کاربرد اصلی سپتیک تانک، تصفیه اولیه فاضلاب است؛ یعنی تبدیل فاضلاب خام به پسابی که آلودگی کمتری دارد و قابلیت هدایت به مراحل بعدی تصفیه یا دفع کنترل شده را پیدا می کند. در این مخزن ابتدا مواد سنگین موجود در فاضلاب در کف ته نشین می شوند و لایه ای از لجن تشکیل می دهند. در سطح مخزن نیز چربی ها و مواد سبک تر جمع شده و لایه ای شناور ایجاد می کنند. در این میان، مواد آلی موجود در بخش ته نشین شده تحت تأثیر فعالیت باکتری های بی هوازی تجزیه شده و به لجن پایدار تبدیل می شوند.

در نهایت پساب خروجی که از میان این دو لایه عبور کرده است، شفاف تر و دارای بار آلودگی کمتر خواهد بود و معمولاً برای تکمیل فرآیند تصفیه، وارد چاه جذبی، فیلتر شنی، سیستم های هوادهی یا دیگر تجهیزات تکمیلی می شود.

چرا سپتیک تانک یک دستگاه ضروری است؟

در بسیاری از ساختمان ها و پروژه ها دسترسی به شبکه فاضلاب شهری وجود ندارد و حتی در مواردی که شبکه فاضلاب موجود است، ظرفیت یا فشار سیستم برای جمع آوری و تصفیه کافی نیست. تخلیه مستقیم فاضلاب خام به محیط باعث آلودگی آب های زیرزمینی، گسترش بیماری های میکروبی، تولید بوهای نامطبوع و ایجاد مشکلات جدی زیست محیطی می شود.

به همین دلیل سپتیک تانک به عنوان اولین سد حفاظتی در برابر انتشار آلودگی و تخریب محیط زیست مورد استفاده قرار می گیرد و نقش بسیار مهمی در کاهش بار آلودگی فاضلاب پیش از دفع یا ورود به مرحله تصفیه تکمیلی دارد. سپتیک تانک با ایجاد شرایط ته نشینی و تجزیه بی هوازی، حجم مواد آلی و مقدار لجن تولیدی را کاهش می دهد و به این ترتیب از گرفتگی چاه جذبی و شبکه لوله کشی جلوگیری می کند. همچنین وجود این سیستم باعث افزایش ماند فاضلاب در یک فضای کنترل شده می شود تا فرآیندهای طبیعی تصفیه فرصت وقوع داشته باشند.

در نتیجه محیط اطراف ساختمان، سفره های آب زیرزمینی و خاک از آلودگی مستقیم محافظت می شوند و انتشار بو و آلودگی میکروبی نیز به حداقل می رسد.

نحوه عملکرد سپتیک تانک

عملکرد سپتیک تانک بر پایه سه فرآیند متوالی انجام می شود. وقتی فاضلاب وارد مخزن می شود، سرعت جریان کاهش می یابد و در نتیجه مواد سنگین تر موجود در فاضلاب به تدریج در کف ته نشین شده و لایه ای از لجن تشکیل می دهند. در همین شرایط، محیط داخل سپتیک تانک بدون اکسیژن است و همین موضوع باعث فعال شدن باکتری های بی هوازی می شود. این باکتری ها شروع به تجزیه مواد آلی موجود در لجن می کنند و در اثر این تجزیه، حجم لجن کاهش یافته و بخشی از آن به مواد پایدارتر تبدیل می شود و در این فرآیند گازهایی مانند متان و دی اکسیدکربن نیز تولید می گردد. از طرف دیگر، مواد سبک تر مانند چربی ها و روغن ها بر روی سطح مخزن جمع می شوند و یک لایه شناور تشکیل می دهند که معمولاً از خروج آن به بیرون جلوگیری می شود.

در نهایت پساب خروجی که از بخش میانی مخزن عبور می کند، یعنی جایی بین لایه لجن کف و لایه چربی سطح، نسبت به فاضلاب خام شفاف تر و دارای بار آلودگی کمتری است و به همین دلیل قابلیت هدایت به چاه جذبی یا واحدهای تصفیه تکمیلی را پیدا می کند.

اجزای اصلی سپتیک تانک

یک سپتیک تانک استاندارد معمولاً دارای بخش های مشخصی است که هر کدام نقش خاصی در فرآیند تصفیه دارند. در ابتدا بخشی برای ورودی و دیواره جداکننده در نظر گرفته می شود تا سرعت جریان فاضلاب کاهش یابد و از ایجاد آشفتگی در داخل مخزن جلوگیری شود. سپس مخزن اصلی ته نشینی قرار دارد که در آن مواد جامد و آلی موجود در فاضلاب جمع شده و به تدریج تحت تأثیر باکتری های بی هوازی تجزیه می شوند. پس از آن، بخش زلال سازی قرار می گیرد که وظیفه شفاف تر کردن و کاهش بار آلودگی پساب خروجی را بر عهده دارد.

در خروجی سپتیک تانک نیز از لوله T شکل یا بافل استفاده می شود تا مانع خروج لجن و چربی به همراه پساب شود و تنها بخش میانی نسبتاً تمیز فاضلاب از سیستم خارج گردد. همچنین وجود هواکش در سپتیک تانک ضروری است تا گازهای حاصل از فرآیند تجزیه بی هوازی مانند متان و دی اکسیدکربن به صورت کنترل شده خارج شوند و فشار و بو داخل مخزن تجمع پیدا نکند. در صورتی که طراحی و ساخت این اجزا با دقت انجام نشود، راندمان سپتیک تانک کاهش یافته و کارایی آن در تصفیه فاضلاب به طور محسوسی افت خواهد کرد.

انواع سپتیک تانک

سپتیک تانک ها بر اساس جنس، ظرفیت و روش ساخت به چند گروه اصلی تقسیم می شوند:

سپتیک تانک پلی اتیلن

ساخته شده از پلی اتیلن دوجداره است و به دلیل ساختار پایدار، در برابر خوردگی مقاومت بالایی دارد. این نوع سپتیک تانک سبک است و نصب آن به سرعت و بدون نیاز به عملیات سنگین انجام می شود. آب بندی کامل بدنه باعث جلوگیری از نشت فاضلاب و آلودگی خاک می شود و به همین دلیل طول عمر بالایی دارد و در پروژه های مدرن به عنوان گزینه ای قابل اعتماد و پرکاربرد مورد استفاده قرار می گیرد.

سپتیک تانک فایبرگلاس

از جنس کامپوزیت است و وزن کمی دارد و امکان ساخت آن در ظرفیت های سفارشی وجود دارد، اما اگر در فرآیند تولید از رزین مناسب استفاده نشود، در برابر اسیدها و برخی مواد خورنده حساس بوده و احتمال کاهش دوام و آسیب دیدگی آن وجود خواهد داشت.

سپتیک تانک بتنی

ساخت در محل یا به صورت قطعه ای انجام می شود و مقاومت مکانیکی بالایی دارد اما احتمال نشت در آن زیاد است و وزن زیادی دارد و جابجایی و نصب آن نیز سخت و زمان بر خواهد بود.

سپتیک تانک آجری

در گذشته متداول بود؛ امروز عملاً غیراستاندارد و فاقد آب بندی قابل قبول محسوب می شود.

نقش کیفیت ساخت سپتیک تانک در میزان تصفیه فاضلاب

ساخت سپتیک تانک یک فرآیند ساده و سطحی نیست و برای داشتن عملکرد مناسب در طولانی مدت، نیاز به محاسبات دقیق حجم نسبت به میزان فاضلاب تولیدی دارد تا نه کوچک بودن مخزن باعث پر شدن سریع و گرفتگی سیستم شود و نه بزرگ بودن غیرضروری آن هزینه های پروژه را افزایش دهد. علاوه بر این، انتخاب جنس مناسب اهمیت زیادی دارد، زیرا سپتیک تانک باید در برابر خوردگی، فشار خاک، رطوبت و تغییرات دمایی مقاوم باشد تا در گذر زمان دچار نشتی و آسیب نشود. از سوی دیگر، طراحی صحیح بافل ها و دریچه های داخلی نقش کلیدی در عملکرد سیستم دارد، چون این اجزا وظیفه کنترل مسیر حرکت فاضلاب، جلوگیری از آشفتگی سیال و بهبود فرآیند ته نشینی و جداسازی مواد سبک و سنگین را بر عهده دارند.

ناب ملل به عنوان یکی از شرکت های پیشرو در تولید سپتیک تانک پلی اتیلن دوجداره، سال هاست که سیستم های تصفیه فاضلاب را برای پروژه های مسکونی، صنعتی و گردشگری در سراسر کشور طراحی و اجرا می کند. مزیت اصلی این برند، کیفیت ساخت یکنواخت، استانداردسازی فرآیند تولید و ارائه مشاوره تخصصی رایگان است.

ظرفیت سپتیک تانک چگونه تعیین می شود؟

محاسبه ظرفیت سپتیک تانک بر اساس چند عامل اصلی انجام می شود که شامل تعداد نفرات یا میزان مصرف آب، نوع کاربری محل مانند مسکونی، رستوران یا کارخانه، مدت زمان ماند فاضلاب در مخزن و مقدار لجن تولیدی در طول بهره برداری است. در واحدهای مسکونی معمولاً حجم مؤثر سپتیک تانک بین ۲ تا ۱۵ مترمکعب در نظر گرفته می شود،

اما در رستوران ها، کارگاه ها و مجتمع های تجاری به دلیل حجم بالاتر فاضلاب و مقدار بیشتر چربی و مواد آلی، ظرفیت مورد نیاز می تواند به بیش از ۱۰۰ مترمکعب نیز برسد. معمولاً در این فرآیند سعی می شود حجم مخزن به نحوی انتخاب شود که فاضلاب حداقل بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت در داخل سیستم زمان ماند داشته باشد تا فرصت کافی برای ته نشینی مواد سنگین و تجزیه بی هوازی مواد آلی فراهم شود. 

علاوه بر این، در طراحی صحیح باید پیش بینی شود که حجم کافی برای تجمع لجن طی ماه ها و حتی سال ها بهره برداری بدون نیاز به تخلیه مکرر وجود داشته باشد. به همین دلیل انتخاب درست ظرفیت سپتیک تانک تأثیر مستقیم بر عملکرد آن، کاهش بو، جلوگیری از سرریز و همچنین افزایش طول عمر سیستم دارد. در صورتی که ظرفیت کمتر از نیاز واقعی در نظر گرفته شود، دستگاه به سرعت پر شده و نه تنها فرآیند تصفیه به درستی انجام نمی گیرد، بلکه احتمال گرفتگی چاه جذبی و انتشار بو نیز افزایش می یابد. بنابراین، برآورد دقیق ظرفیت سپتیک تانک یکی از مهم ترین مراحل طراحی و انتخاب این سیستم است و معمولاً پیشنهاد می شود این محاسبه با مشاوره متخصصان حوزه تصفیه فاضلاب انجام شود.

استانداردهای نصب سپتیک تانک

نصب سپتیک تانک به اندازه کیفیت ساخت آن اهمیت دارد و باید در محلی دور از منابع آب آشامیدنی انجام شود تا خطر آلودگی سفره های زیرزمینی به حداقل برسد. پیش از قرار دادن مخزن، باید نشست زمین کنترل شده و بستر مناسب برای استقرار آن آماده شود تا فشارهای نامتعادل باعث تغییر شکل یا آسیب به بدنه نشود.

همچنین پیش بینی سیستم هواکش برای خروج گازهای حاصل از تجزیه بی هوازی ضروری است تا فشار و بو در داخل مخزن تجمع پیدا نکند. از طرف دیگر باید از اعمال بار اضافی به سطح مخزن، مانند عبور خودرو یا قرارگیری سازه های سنگین، جلوگیری شود تا ساختار آن دچار شکستگی یا نشت نگردد. عدم رعایت هر یک از این اصول می تواند به کاهش طول عمر سپتیک تانک، نشت فاضلاب، انتشار بو و ایجاد مشکلات بهداشتی منجر شود.

مزایای استفاده از سپتیک تانک

کاهش بار آلودگی فاضلاب تا حدود ۵۰% و در عین حال عدم نیاز به مصرف انرژی از مهم ترین ویژگی های این سیستم است. این دستگاه هزینه نگهداری پایینی دارد و بدون نیاز به اپراتور کار می کند. نصب آن سریع و راه اندازی آن آسان است و در نهایت به جلوگیری از آلودگی محیط زیست و منابع آب زیرزمینی کمک می کند. علاوه بر این، چون فرآیند تصفیه در محیطی بسته و کنترل شده انجام می شود، انتشار بو به حداقل می رسد و نیاز به مداخلات دوره ای بسیار کم است.

نکات مهم نگهداری سپتیک تانک

تخلیه لجن معمولاً هر ۱۲ تا ۲۴ ماه یک بار انجام می شود و این بازه زمانی بسته به میزان استفاده و بار آلودگی فاضلاب می تواند کاهش یا افزایش پیدا کند. در طول بهره برداری از سیستم، نباید مواد اسیدی یا شوینده های بسیار قوی وارد مخزن شود، زیرا این مواد تعادل بیولوژیکی لازم برای تجزیه فاضلاب را مختل می کنند.

همچنین ورود مواد جامد غیرقابل تجزیه مانند دستمال کاغذی، پلاستیک، ته سیگار و الیاف مصنوعی باید کاملاً کنترل شود، زیرا این مواد نه تنها فرآیند تصفیه را مختل می کنند، بلکه باعث کاهش حجم مؤثر مخزن و افزایش دفعات تخلیه لجن نیز می شوند. برای اطمینان از عملکرد صحیح، بررسی کیفیت پساب خروجی در بازه های زمانی مشخص ضروری است؛ این بررسی کمک می کند اگر تغییری در روند تصفیه یا کاهش راندمان ایجاد شده باشد، پیش از آن که مشکل به مرحله حاد برسد، اقدامات اصلاحی انجام شود.

رعایت این نکات ساده در نگهداری سپتیک تانک باعث می شود عمر مفید مخزن افزایش پیدا کند، هزینه تعمیرات کاهش یابد و بازدهی فرآیند تصفیه در بهترین حالت باقی بماند.

سپتیک تانک یک راهکار پایدار، اقتصادی و استاندارد برای تصفیه اولیه فاضلاب است که با تکیه بر فرآیندهای طبیعی، آلودگی ها را کاهش می دهد و امکان دفع یا تصفیه تکمیلی پساب را فراهم می سازد. انتخاب نوع مناسب، طراحی صحیح و اجرای استاندارد، مهمترین عواملی هستند که کارایی سپتیک تانک را تضمین می کنند.

در این میان، شرکت هایی مانند ناب ملل که سال ها در حوزه مهندسی و ساخت سیستم های تصفیه فاضلاب فعالیت دارند، توانسته اند سپتیک تانک های پلی اتیلن دوجداره را با استانداردهای واقعی و طول عمر بالا ارائه دهند؛ محصولاتی که هم برای ساخت وسازهای مسکونی و هم پروژه های صنعتی، به صرفه و قابل اعتماد هستند.

در انتها پیشنهاد می شود برای دریافت مشاوره فنی و خرید سپتیک تانک با گروه صنعتی ناب ملل به آدرس اینترنتی https://www.naabzist.com در ارتباط باشید.