رویکرد مولدسازی دارایی‌ها، به‌عنوان جایگزینی هوشمند برای خصوصی‌سازی، می‌تواند با حفظ مالکیت دولت، بهره‌وری اقتصادی را افزایش دهد و از هدررفت منابع ملی جلوگیری کند. اما آیا این مدل در مسیر تحقق کامل قرار دارد؟
به گزارش کیوسک‌خبر، مدیریت دارایی‌های دولتی همواره یکی از چالش‌های کلیدی در نظام اقتصادی کشور بوده است. هدف اصلی، بهره‌برداری بهینه از این دارایی‌ها به‌گونه‌ای است که ضمن افزایش کارایی، از هرگونه سوءاستفاده یا تضییع حقوق عمومی جلوگیری شود. در سال‌های گذشته، خصوصی‌سازی به‌عنوان راهکاری مرسوم برای مدیریت این دارایی‌ها مطرح بوده، اما تجربه نشان داده که این روش با مشکلاتی نظیر واگذاری‌های نادرست، سوءمدیریت و حتی فساد همراه بوده است. در این میان، مفهوم «مولدسازی» به‌عنوان رویکردی نوین و کارآمد معرفی شده که نه‌تنها مالکیت دارایی‌ها را در اختیار دولت نگه می‌دارد، بلکه امکان بهره‌برداری بهینه از آن‌ها را از طریق مشارکت بخش خصوصی فراهم می‌کند.
چرا مولدسازی اهمیت دارد؟
مولدسازی پاسخی است به دو پرسش اساسی در مدیریت دارایی‌های عمومی: چگونه می‌توان از ناکارآمدی مدیریت دولتی کاست؟ و چگونه می‌توان دارایی‌ها را به‌گونه‌ای مدیریت کرد که از تاراج آن‌ها جلوگیری شود؟ برخلاف خصوصی‌سازی که مالکیت و مدیریت را به‌طور کامل به بخش خصوصی منتقل می‌کند، مولدسازی با حفظ مالکیت در دست دولت، تنها بهره‌برداری و مدیریت عملیاتی را به بخش خصوصی واگذار می‌کند. این مدل با ایجاد تعادل بین کنترل دولتی و توانمندی بخش خصوصی، ریسک‌های مرتبط با واگذاری‌های کامل را کاهش می‌دهد.
یکی از روش‌های موفق در اجرای مولدسازی، استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری املاک و مستغلات است. این صندوق‌ها با تفکیک مالکیت از مدیریت، امکان جذب سرمایه‌های خصوصی را فراهم می‌کنند و در عین حال شفافیت و کارایی را افزایش می‌دهند. از مزایای این روش می‌توان به ایجاد درآمد پایدار برای دولت، کاهش احتمال فساد، و بهره‌مندی از تخصص بخش خصوصی در مدیریت دارایی‌ها اشاره کرد. این رویکرد نه‌تنها از هدررفت منابع ملی جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند به‌عنوان منبعی پایدار برای تأمین مالی پروژه‌های عمومی عمل کند.
تجربه مولدسازی در ایران
اجرای طرح مولدسازی در ایران هنوز در مراحل اولیه قرار دارد و به‌طور عمده بر املاک و مستغلات متمرکز بوده است. اگرچه این طرح در دولت سیزدهم با جدیت آغاز شد، اما شواهد نشان می‌دهد که در دولت چهاردهم این روند کند شده است. تنها نمونه قابل‌توجه، واگذاری یک ملک در یکی از استان‌های مرکزی کشور بوده که بحث‌هایی درباره زمان‌بندی و منشأ آن مطرح شده است. این کندی می‌تواند ناشی از عواملی نظیر پیچیدگی‌های قانونی، مقاومت‌های نهادی یا اولویت‌بندی مدل‌های سنتی‌تر مانند خصوصی‌سازی باشد.
تفاوت‌های بنیادین مولدسازی و خصوصی‌سازی
مولدسازی در مقایسه با خصوصی‌سازی، رویکردی متفاوت در مدیریت دارایی‌ها ارائه می‌دهد. در خصوصی‌سازی، انتقال کامل مالکیت و مدیریت به بخش خصوصی، دولت را از نقش نظارتی و کنترلی خود محروم می‌کند که این امر می‌تواند مخاطرات سیاسی و اقتصادی به دنبال داشته باشد. اما در مولدسازی، دولت با حفظ مالکیت، تنها بهره‌برداری را واگذار می‌کند و بدین ترتیب امکان نظارت و اصلاح سیاست‌ها را حفظ می‌کند. این ویژگی، مولدسازی را به گزینه‌ای جذاب برای دولت‌هایی تبدیل می‌کند که به دنبال حفظ کنترل استراتژیک بر دارایی‌های خود هستند.
چشم‌انداز آینده
مولدسازی می‌تواند به‌عنوان راهکاری نوین، تحولی در مدیریت دارایی‌های دولتی ایجاد کند. این مدل با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بخش خصوصی، ضمن حفظ منافع ملی، به افزایش بهره‌وری و شفافیت کمک می‌کند. با این حال، تحقق کامل این رویکرد نیازمند اصلاحات ساختاری، از جمله بازنگری قوانین، تقویت زیرساخت‌های نهادی و فرهنگ‌سازی است. همچنین، برنامه‌ریزی دقیق و سیاست‌گذاری هوشمندانه برای گذار از مدل‌های سنتی به این رویکرد ضروری است.
در حال حاضر، به نظر می‌رسد برخی تصمیم‌گیران همچنان به مدل‌های سنتی مانند خصوصی‌سازی تمایل دارند، زیرا این روش امکان انتقال سریع‌تر مالکیت و مدیریت را فراهم می‌کند. اما این انتخاب ممکن است هزینه‌های بلندمدتی مانند کاهش کنترل دولت بر دارایی‌های استراتژیک را به دنبال داشته باشد. مولدسازی، در صورت اجرای صحیح، می‌تواند تعادلی بین بهره‌وری اقتصادی و حفظ منافع عمومی ایجاد کند و راه را برای مدیریت پایدار دارایی‌های دولتی هموار سازد.
به گزارش کیوسک‌خبر، برای موفقیت این مدل، دولت باید با تدوین چارچوب‌های قانونی شفاف، ایجاد سازوکارهای نظارتی قوی و تشویق مشارکت بخش خصوصی، بستر لازم را برای اجرای گسترده‌تر مولدسازی فراهم کند. این رویکرد نه‌تنها می‌تواند به بهبود مدیریت دارایی‌های عمومی منجر شود، بلکه فرصتی برای تأمین مالی پایدار و کاهش وابستگی به منابع سنتی فراهم می‌آورد. با توجه به پتانسیل‌های موجود، مولدسازی می‌تواند به‌عنوان گامی بلند در مسیر توسعه اقتصادی کشور مطرح شود، مشروط بر اینکه با اراده و برنامه‌ریزی دقیق همراه باشد.