امیر محمد صالحی ـ خبرنگار

مسئله جمعیت یکی از مهم‌ترین موضوعات راهبردی در هر کشوری است، زیرا نیروی انسانی، به‌ویژه جمعیت جوان، موتور محرک توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به شمار می‌رود. در ایران، موضوع «جوانی جمعیت» در سال‌های اخیر به دلیل کاهش نرخ رشد جمعیت و روند پیری تدریجی جامعه، به اولویتی ملی تبدیل شده است. این یادداشت به بررسی اهمیت جوانی جمعیت، چالش‌های موجود و راهکارهای پیشنهادی برای تحقق این اولویت ملی می‌پردازد.

جمعیت جوان، سرمایه‌ای بی‌بدیل برای هر ملت است. جوانان با انرژی، خلاقیت و توانایی‌های خود، نقش کلیدی در پیشرفت علمی، اقتصادی و فناوری ایفا می‌کنند. در ایران، با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک و نیاز به حفظ استقلال و اقتدار ملی، وجود جمعیتی پویا و جوان اهمیتی دوچندان دارد. علاوه بر این، جوانی جمعیت می‌تواند به پایداری نظام تأمین اجتماعی و کاهش فشار بر منابع عمومی در آینده کمک کند. در مقابل، پیری جمعیت می‌تواند چالش‌هایی مانند افزایش هزینه‌های درمانی، کاهش نیروی کار و تضعیف توان تولیدی کشور را به دنبال داشته باشد.

ایران در دهه‌های اخیر با کاهش نرخ باروری و رشد جمعیت مواجه بوده است. بر اساس آمار، نرخ باروری کل به کمتر از سطح جایگزینی (۲٫۱ فرزند به ازای هر زن) رسیده است. این کاهش نتیجه عوامل متعددی است، از جمله تغییرات فرهنگی، افزایش سطح تحصیلات، مشکلات اقتصادی، گرانی مسکن، بیکاری و نگرانی‌های مرتبط با آینده شغلی. همچنین، تغییر سبک زندگی و گرایش به فردگرایی در برخی اقشار، تمایل به تشکیل خانواده و فرزندآوری را کاهش داده است. این عوامل در کنار سیاست‌های ناکارآمد گذشته در حوزه جمعیت، زنگ خطر پیری جامعه را به صدا درآورده است.

دولت ایران در سال‌های اخیر با درک اهمیت این موضوع، اقداماتی را در راستای تشویق فرزندآوری و حمایت از خانواده‌ها آغاز کرده است. قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» که در سال ۱۴۰۰ تصویب شد، شامل مشوق‌هایی مانند تسهیلات مالی، مرخصی زایمان، تخفیف‌های مالیاتی و حمایت‌های مسکن است. با این حال، اجرای این سیاست‌ها با موانعی مواجه بوده است. کمبود بودجه، ناهماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و نبود زیرساخت‌های کافی برای حمایت از خانواده‌ها، از جمله این موانع هستند. علاوه بر این، فقدان برنامه‌های فرهنگی مؤثر برای ترویج ارزش‌های خانوادگی و فرزندآوری، مانع از تحقق کامل اهداف این قانون شده است.

برای تبدیل «جوانی جمعیت» به واقعیتی ملموس، نیاز به رویکردی جامع و چندجانبه است. نخست، باید مشکلات اقتصادی که مانع اصلی ازدواج و فرزندآوری هستند، برطرف شوند. ایجاد اشتغال پایدار، کاهش تورم و تسهیل دسترسی به مسکن می‌تواند انگیزه جوانان را برای تشکیل خانواده افزایش دهد. دوم، برنامه‌های آموزشی و فرهنگی باید با هدف ترویج ارزش‌های خانوادگی و اهمیت فرزندآوری در رسانه‌ها و نظام آموزشی تقویت شوند. سوم، حمایت‌های مستقیم از مادران شاغل، مانند افزایش مرخصی زایمان و ایجاد مهدکودک‌های رایگان در محل کار، می‌تواند به تعادل بین نقش‌های خانوادگی و حرفه‌ای کمک کند. در نهایت، هماهنگی بین نهادهای مختلف و تخصیص بودجه کافی برای اجرای سیاست‌های جمعیتی ضروری است.

جوانی جمعیت نه‌تنها یک ضرورت ملی، بلکه تضمینی برای آینده‌ای پویا و قدرتمند برای ایران است. با وجود چالش‌های موجود، با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه، حمایت‌های اقتصادی و فرهنگ‌سازی مناسب، می‌توان روند کاهش رشد جمعیت را معکوس کرد. این هدف نیازمند همکاری دولت، نهادهای مدنی و آحاد جامعه است تا با هم‌افزایی، آینده‌ای روشن برای نسل‌های بعدی رقم بزنند. جوانی جمعیت، سرمایه‌ای است که با مراقبت و برنامه‌ریزی امروز، فردایی شکوفا را برای ایران به ارمغان خواهد آورد.