افزایش دما، کاهش بارندگی و تهدید منابع آبی، نشانه‌های آشکار تغییر اقلیم در ایران است. دولت با تصویب «برنامه ملی مدیریت تغییرات اقلیمی» تلاش دارد تا با کاهش آسیب‌پذیری، کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای و تقویت همکاری‌های بین‌المللی، کشور را برای آینده‌ای گرم‌تر و خشک‌تر آماده کند.

کیوسک خبر- فتانه ترکیان: ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین تأثیر را از تغییرات اقلیمی دریافت کرده است. در دهه اخیر، افزایش دمای میانگین، کاهش بارش‌ها و افت شدید منابع آب زیرزمینی، اکوسیستم‌ها، کشاورزی و حتی جمعیت انسانی را با بحران روبه‌رو کرده است. دولت ایران در واکنش به این وضعیت، «برنامه ملی مدیریت تغییرات اقلیمی» را تصویب کرده تا مسیر سازگاری با شرایط جدید اقلیمی و کاهش اثرات منفی آن را ترسیم کند.

اقلیم ایران در حال تغییر است
آمارهای رسمی نشان می‌دهد میانگین دمای ایران طی نیم‌قرن اخیر حدود ۱.۸ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته و میزان بارندگی در بسیاری از استان‌ها تا ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده است.خشکسالی‌های پی‌درپی، فرونشست زمین، کاهش حجم سدها و خشک شدن تالاب‌ها از نشانه‌های آشکار این تغییرند.به‌طور میانگین، ایران در هر سال با از دست دادن حدود ۵ میلیارد مترمکعب منابع آب تجدیدپذیر روبه‌روست.در نتیجه این وضعیت، مناطق مرکزی و جنوبی کشور شاهد افزایش بی‌سابقه دما و کاهش ظرفیت کشاورزی هستند. در استان‌هایی مانند کرمان، یزد و خراسان جنوبی، دمای هوا در تابستان از مرز ۵۰ درجه عبور می‌کند و ادامه فعالیت‌های کشاورزی سنتی را دشوار کرده است.

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی تغییر اقلیم
تغییر اقلیم در ایران فقط مسئله‌ای محیط‌زیستی نیست؛ بلکه به بحرانی اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده است.
افزایش مهاجرت اقلیمی:کمبود آب، فرسایش خاک و کاهش درآمد کشاورزان، باعث مهاجرت هزاران خانوار روستایی به شهرها شده است. برآوردها نشان می‌دهد تا سال ۱۴۱۰ حدود ۵ میلیون نفر در معرض مهاجرت اقلیمی قرار خواهند گرفت.
رشد حاشیه‌نشینی شهری:مهاجرت‌های اقلیمی موجب فشار بر زیرساخت‌های شهری و افزایش جمعیت مناطق حاشیه‌ای در شهرهایی مانند مشهد، اهواز و زاهدان شده است.
تهدید امنیت غذایی:کاهش بارندگی و افت منابع آبی، تولید محصولات کشاورزی را کاهش داده است. بر اساس گزارش وزارت جهاد کشاورزی، بهره‌وری آب در کشاورزی ایران ۳۵ درصد کمتر از میانگین جهانی است؛ به این معنا که برای تولید یک کیلوگرم محصول، مصرف آب به‌مراتب بیشتر است.

برنامه ملی مدیریت تغییرات اقلیمی؛ راهبرد سه‌محوری دولت
به منظور مقابله با آثار تغییر اقلیم، دولت ایران برنامه‌ای جامع تحت عنوان برنامه ملی مدیریت تغییرات اقلیمی را تصویب کرده است.
این برنامه بر سه محور اصلی استوار است:
کاهش آسیب‌پذیری و ارتقای تاب‌آوری
شامل اجرای طرح‌های سازگاری در بخش‌های کشاورزی، منابع آب، بهداشت و سکونتگاه‌های انسانی برای کاهش خسارات ناشی از خشکسالی، گرما و سیلاب است.
کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای
ایران با سهم حدود ۱.۲ درصد از انتشار جهانی دی‌اکسیدکربن، قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ میزان انتشار خود را ۲۷ درصد کاهش دهد. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، بهینه‌سازی مصرف سوخت در صنایع و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل از جمله محورهای اجرایی این هدف هستند.
تقویت دیپلماسی محیط‌زیست
دولت بر لزوم همکاری بین‌المللی برای مقابله با تغییر اقلیم تأکید دارد. همکاری منطقه‌ای در زمینه مدیریت منابع آب، کنترل گردوغبار و مشارکت فعال در توافق‌نامه پاریس از جمله اهداف این بخش است.

کارشناسان محیط‌زیست معتقدند موفقیت این برنامه تنها با ایجاد زیرساخت‌های اجرایی و بین‌بخشی ممکن است.
مهم‌ترین الزامات عبارت‌اند از:مدرن‌سازی شبکه پایش اقلیم:ایران نیاز به شبکه‌ای یکپارچه برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌های اقلیمی دارد تا تصمیمات ملی بر اساس داده‌های دقیق اتخاذ شود.اصلاح الگوی مصرف آب و انرژی:
حدود ۹۰ درصد آب مصرفی کشور در کشاورزی استفاده می‌شود. گسترش آبیاری هوشمند و استفاده از انرژی خورشیدی می‌تواند فشار بر منابع آبی را کاهش دهد.آموزش و آگاهی عمومی:بدون مشارکت مردم، هیچ برنامه اقلیمی به نتیجه نخواهد رسید. آموزش تغییر سبک زندگی، کاهش مصرف انرژی و مدیریت پسماند از اقدامات کلیدی در این بخش است.

دیدگاه کارشناسان؛ از هشدار تا واقعیت
«دکتر لیلا رحمانی»، کارشناس اقلیم‌شناسی، در گفت‌وگویی درباره وضعیت اقلیمی ایران اظهار کرد:«تغییر اقلیم دیگر یک هشدار نیست، بلکه واقعیتی است که هر روز با آن زندگی می‌کنیم. از خشک شدن دریاچه‌ها گرفته تا افزایش توفان‌های گردوغبار، همه نشانه‌های یک تغییر عمیق در سامانه طبیعی ایران است.»او افزود: «برنامه ملی تغییر اقلیم اقدام مثبتی است، اما برای موفقیت باید بودجه مشخص، هماهنگی میان دستگاه‌ها و مشارکت جامعه مدنی وجود داشته باشد. در غیر این صورت، برنامه‌ها روی کاغذ باقی می‌مانند.»

جایگاه ایران در همکاری‌های بین‌المللی
ایران از امضاکنندگان توافق‌نامه پاریس در سال ۲۰۱۵ است و متعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای شده است.
با وجود محدودیت‌های اقتصادی، کشور اقداماتی مانند توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش سوزاندن گازهای همراه در میادین نفتی و استفاده از خودروهای برقی در برخی شهرها را آغاز کرده است.کارشناسان تأکید دارند که ایران باید نقش فعال‌تری در همکاری‌های منطقه‌ای ایفا کند؛ به‌ویژه در زمینه مقابله با طوفان‌های گردوغبار، مدیریت مشترک منابع آبی و طرح‌های زیست‌محیطی مرزی با کشورهای همسایه مانند عراق و افغانستان.

از مقابله تا سازگاری؛ مسیر آینده ایران
تغییر اقلیم پدیده‌ای برگشت‌ناپذیر است، اما می‌توان با سازگاری هوشمندانه اثرات آن را کاهش داد.
اصلاح شیوه کشاورزی، توسعه شهرهای تاب‌آور در برابر گرما، و حمایت از فناوری‌های سبز از جمله راهکارهای عملی در این مسیر است.ایران اگر بتواند هم‌زمان با اجرای برنامه ملی تغییر اقلیم، سیاست‌های توسعه‌ای خود را با اصول پایداری هماهنگ کند، می‌تواند از این بحران جهانی فرصتی برای نوسازی اقتصاد و زیرساخت‌های خود بسازد.

آینده پایدار با تصمیم‌های امروز

ایران در مواجهه با بحران تغییر اقلیم؛ از خشکسالی و مهاجرت تا تدوین برنامه ملی سازگاریتغییر اقلیم نه پدیده‌ای دور، بلکه واقعیتی جاری در زندگی ایرانیان است.افزایش دما، کاهش بارندگی و فشار بر منابع آبی، زنگ خطری جدی برای امنیت ملی و اقتصادی کشور به شمار می‌رود.تصویب «برنامه ملی مدیریت تغییرات اقلیمی» نخستین گام در مسیر سازگاری است، اما تداوم آن نیازمند اراده سیاسی، مشارکت اجتماعی و سرمایه‌گذاری پایدار است.ایران اگر امروز در برابر تغییر اقلیم تصمیم‌های جسورانه بگیرد، می‌تواند آینده‌ای مقاوم‌تر، سبزتر و پایدارتر برای نسل‌های بعدی رقم بزند.