ناهید نیک بین ـ نویسنده

در میان عملکردهای خوب و بد شنیده و دیده شده مربوط به مراسم و تشریفات سال نو، چه در اطرافمان و چه در سایت های خبری و فضای مجازی، بعضا شاهد رویکردها و حوادثی هستیم که چندان شایستۀ رفتار اجتماعی افراد یک جامعه نمی باشد. از جمله این اتفاقات خبرهای مرتبط با حوادث مراسم چهارشنبه سوری است که هرساله تکرار می شود و سال به سال خسارت مالی و جانی بسیاری را در پی دارد. مراسمی که برگرفته از آیین و رسوم فرهنگ ایرانی، اما شاخ و برگ یافته از ناهنجارهایی است که به شکل خرده فرهنگ به آن اضافه شده است.

فرهنگ هر کشور برگرفته از سطح آگاهی، ارزشها، قوانین و سنت ها، شرایط محیطی و اقتصادی، باورها، زبان، مذهب، هنر، امکانات موجود و… می باشد که نقش مهمی در هویت بخشی آن کشور دارد. در فرهنگ ما آداب و رسومی وجود دارد که کم و بیش از گذشتگان به دستمان رسیده است. آداب مربوط به سال نو یکی از این موارد می باشد. مراسم چهارشنبه سوری، سبزنمودن سبزۀ سفرۀ هفت سین، حضور در طبیعت و بایدها و نبایدهای سیزده بدر، از این جمله می باشد.

زمانی با توجه به شرایط موجود، آداب و اعمالی شکل می گیرد که به مرور جزو فرهنگ جامعه می گردد. به عنوان مثال یک برهه از زمان به اقتضای شرایط محیطی و اقتصادی آتش مورد توجه قرار می گیرد و حتی برای حفظ آن پرستارانی در نظر گرفته می شوند. بشر که آتش را نماد پاکی می داند و زندگی اش با آن گره خورده، مراسمی را باب می کند که تا به امروز با تغییر و تحولاتی در بعضی نقاط کشور برپا می گردد.

چهارشنبه سوری که در فرهنگ ما باقی مانده از همین آیین هاست و زمانی همراه با سور و شادی برپا می گشت، اکنون با تغییرات نفوذ یافته در آن، هنگام برپایی اش شهر تبدیل به یک میدان جنگ می شود. آنطور که آثار مخرب آن نه تنها این شب دیده می شود، بلکه قبل و بعد آن را نیز دربرمی گیرد.

یکی دیگر از موارد متأثرکننده در ایام نوروز که به بهانۀ در کردن سیزده، بسیار دیده و شنیده شده است، آسیب هایی است که افراد با بیرحمی به طبیعت وارد می کنند و از این عمل زشت خود عکس یادگاری هم می گیرند؛ عکس با غرور کاذب در کنار درخت به آتش کشیده؛ فیلم از لحظاتی که با خوشحالی شاخه های سبز را از درخت قطع کرده اند و شاخه را با همان برگهای سبزش سوزانده اند. جدا از بار اقتصادی که وجود یک درخت برای جامعه می تواند داشته باشد، این شخص آیا در آن لحظه به این فکر نمی کند بار دیگر که برای رهایی از آلودگی شهر و استفاده از زیبایی و سایه سار درخت به این منطقه می آید، چه چیزی در انتظارش خواهدبود؟

از دیگر آدابی که در فرهنگ ما ایرانیان وجود دارد، سبز کردن سبزۀ سفرۀ هفت سین است. در مقابل موارد ذکرشده، اتفاق زیبایی که در این چند ساله دیده شده و قابل تأمل است، سبز کردن دانۀ مرکبات به جای بذر دیگر گیاهان می باشد. با توجه به شرایط سخت اقتصادی و کشاورزی و آلودگی هایی که در روز سیزده بدر و بعد از آن در رودخانه ها و طبیعت می بینیم، این عمل یک قدم هر چند کوچک، کمکی است به روز شده و مفید، در حفظ فرهنگ و آیین آباء و اجدادیمان و حتی احیای مادر طبیعت. زمانی به اقتضای شرایط آب و هوایی، در اسفندماه بذرهای مختلف را سبز می نمودند تا بهترین محصولی که با شرایط آن سال سازگار بود را کشت کنند، اکنون چه خوب می شود نهال های سبز شده مرکبات که سر سفرۀ هفت سین قرار می گیرند، به جای زباله شدن، در مناطقی که امکان رشدشان وجود دارد، کاشته شوند. ازدیگر مواردی که در مقابل ناهنجارها قرار گرفته، می توان به اَدای نذر افردی که هرساله ایام درختکاری در مناطق محروم نهال توزیع می کنند و یا گروهی که هنگام تفریح در طبیعت مبادرت به کاشت درخت می نمایند، اشاره نمود. به هر حال این موارد می تواند زمینه ساز فرهنگ پاسداشت طبیعت باشد.

فرهنگ نقش اساسی در اقتصاد، مسائل سیاسی و ارزشی و محیط زیست دارد، باید توجه داشت که شرایط موجود در جامعه نیز در شکل گیری و تغییر فرهنگ تأثیرگذار است، ما به عنوان عضو کوچک جامعه در این تأثیرگذاری سهیم می باشیم، پس مراقب زبان به عنوان بخشی از فرهنگ که رابط بین درونیات انسان با دیگران است و دیدگاه ها و باورهای موجود در جامعه را بیان می دارد، باشیم. با رفتار منطقی و حساب شده، خود فرهنگ های با ارزش را رواج دهیم.