در حالی که بحران‌های اقتصادی و سیاسی به چالش کشیدن قطبیت غربی را تسریع کرده است، هفدهمین نشست سران بریکس در ریو دو ژانیرو با هدف طراحی نقشه‌ای نو برای نظم جهانی چندقطبی آغاز شد. حذف دلار از مبادلات بین‌المللی، توسعه زیرساخت‌های پولی مشترک، اصلاح نهادهای مالی جهانی و گسترش همکاری‌های انرژی و هوش مصنوعی، محورهای اصلی این اجلاس بودند.

به گزارش کیوسک‌خبر، در روزهای ۶ و ۷ ژوئیه (۱۵ و ۱۶ تیرماه)، چشم‌ها به ریو دو ژانیرو معطوف شدند؛ شهری که میزبان هفدهمین نشست سران گروه «بریکس» بود. این اجلاس، با حضور یازده کشور عضو و نمایندگان متعددی از مناطق مختلف جهان، نشانه‌ای برجسته از صعود کشورهای جنوب جهانی در صحنه قدرت است. این گروه که پیش از این تنها شامل ۵ کشور بود، اکنون با گسترشی چشمگیر به یازده عضو رسیده است — ایران، مصر، امارات، اندونزی و اتیوپی از جمله اعضای جدیدی هستند که نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌دهی به آینده بریکس ایفا خواهند کرد.

در مرکز این اجلاس، اقدامات عملی برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا قرار داشت. استفاده از ارزهای ملی در مبادلات تجاری، توسعه زیرساخت‌های پرداخت دیجیتال و راه‌اندازی پلتفرم «بریکس پی» (BRICS Pay) از جمله اقداماتی بودند که کشورهای عضو برای تضعیف سلطه دلار در دستور کار قرار دادند. هرچند ایجاد یک واحد پولی مشترک هنوز دور از دسترس به نظر می‌رسد، اما حرکت رو به جلو در این مسیر، گامی بلند به سمت استقلال مالی است.

لولا، رئیس‌جمهور برزیل، در سخنانی کلیدی، خواستار کنار گذاشتن دلار به عنوان ارز ذخیره جهانی شد و تأکید کرد که «اگر ما در قرن بیست و یکم همچنان به همان الگوی قرن بیستم عمل کنیم، هیچ تحولی را رقم نخواهیم زد». این دیدگاه، انعکاسی از تمایل گسترده‌تر کشورهای عضو بریکس به بازتعریف قدرت در نظام مالی جهانی است.

عضویت ایران در بریکس نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. با توجه به ظرفیت‌های انرژی، موقعیت ژئوپلیتیکی و روابط عمیق اقتصادی با چین، ایران به عنوان یک بازیگر کلیدی در بازی بزرگ نفت و انرژی، همراهی بریکس در دستیابی به استقلال انرژی و مقابله با تحریم‌های اقتصادی را تسهیل می‌کند. همچنین، حوادث اخیر مانند حمله اسرائیل به ایران، ضرورت همکاری‌های استراتژیک در زمینه امنیت انرژی را برجسته کرده است.

استادان و کارشناسان برجسته اقتصادی از جمله لایرتی آپولیناریو جونیور و خوزه گومس هاتا در گفتگوهایی جداگانه، تأکید کردند که بریکس اکنون نمادی از آرزوها و بلندپروازی‌های جنوب جهانی است. با وجود چالش‌هایی مانند دستیابی به توافق در میان کشورهای متنوع، این گروه به عنوان یک قطب قدرت اقتصادی و سیاسی در حال شکل‌گیری است. کشورهای عضو بریکس، با جمعیتی بالغ بر ۳.۶ میلیارد نفر و سهم چشمگیر در رشد اقتصاد جهانی، به‌ویژه در شرق آسیا و آفریقا، مدعی جایگاهی بیشتر در ساختارهای حکمرانی جهانی هستند.

در این راستا، ایجاد «بانک توسعه جدید» در سال ۲۰۱۴، گامی مهم در جهت ایجاد یک ساختار مالی مستقل بود. این بانک با سرمایه‌گذاری اولیه ۵۰ میلیارد دلاری که به مرور به ۱۰۰ میلیارد دلار رسید، نشانه‌ای از تلاش بریکس برای ایجاد گزینه‌ای جایگزین برای صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی است. شروط تسهیلات این بانک، متمرکز بر توسعه پایدار، حفظ محیط زیست و عدالت اجتماعی است — در حالی که سازمان‌های مالی قدیمی اغلب شروط سختگیرانه‌ای مانند ریاضت اقتصادی و خصوصی‌سازی را الزامی می‌دانند.

همچنین، بریکس در حوزه‌های دیگری مانند هوش مصنوعی، تغییرات اقلیمی و بهداشت عمومی نیز دست به اقدامات مشترکی زده است. میزبانی برزیل از کنفرانس COP30 در سال ۲۰۲۵ فرصتی استثنایی برای این گروه برای تقویت نقش خود در مبارزه با تغییرات اقلیمی است. علاوه بر این، نگرانی نسبت به اثرات اخلاقی و اقتصادی فناوری‌های هوش مصنوعی، این گروه را به تعامل بیشتر در این حوزه سوق داده است.

در مجموع، بریکس در سال‌های اخیر از یک گروه اقتصادی تجمعی به یک ائتلاف استراتژیک تبدیل شده است که قصد دارد موازنه قدرت جهانی را تغییر دهد. اجلاس ریو، با تمامی تصمیمات و اعلامیه‌هایش، می‌تواند نقطه عطفی در مسیر شکل‌گیری یک نظم جهانی چندقطبی، عادلانه‌تر و کمتر تحت سلطه دلار باشد. ایران، با تمامی چالش‌ها و پتانسیل‌هایش، نقشی اساسی در این تحول ایفا خواهد کرد.