محمدتقی پور مقیم سرپرست مدیریت سرمایه گذاری شرکت تامین سرمایه تمدن در برنامه ای تحت عنوان “بازارهای مشتقه؛ اهمیت و انواع آن” که روز گذشته به صورت زنده از صفحه اینستاگرامی مرکز مالی ایران برگزار شد در تعریف بازارهای مشتقه گفت: بازارهای مشتقه در دنیا بازارهایی هستند که تاریخچه آنها به بیش از ۲۰۰ سال پیش باز می گردد و با معاملاتی که کشاورزان انجام می دادند شروع شد و معاملات قراردادهای آتی و مشتقه از بورس شیکاگو آغاز شد و این بورس در این زمینه پیشتاز است.

به گزارش کیوسک خبر به نقل از روابط عمومی تامین سرمایه تمدن ، وی افزود: در بازارهای مشتقه ارزش ابزارهایی که در آن معامله می شود مشتق و برگرفته از دارایی های پایه است و انواع کامودیتی ها، سهام، نرخ بهره و نرخ ارز را شامل می شود. حتی در یک دهه اخیر که اقبال نسبت به رمزارزها بیشتر شده، بر روی این دارایی نیز بازارهای مذکور توسعه یافته اند.

پور مقیم ادامه داد: نگاهی به بسته کلی ابزارهای مشتقه در دنیا نشان می دهد، ارزش این ابزارها به واسطه خاصیت اهرمی که دارند و سررسیدهای مختلفی که می تواند روی آنها اعمال شود، بعضا از ارزش دارایی های پایه یا دارایی های مورد معامله بیشتر است.

بازیگران بازارهای مشتقه

وی به بازیگران اصلی این بازارها اشاره کرد و گفت: هجرها یا پوشش دهنده های ریسک، سفته بازان یا سوداگران و آربیتراژکنندگان سه دسته بازیگران اصلی بازارهای مشتفه به شمارمی روند.

پورمقیم در توضیح این سه دسته بازیگران اصلی بازارهای مشتقه گفت: یک دسته از بازیگران که می توانند نقش فعالی در این بازارها داشته باشند هجرها یا پوشش دهنده های ریسک هستند. همانگونه که اشاره شد پیدایش ابزارهای مشتقه از معاملات میان کشاورزان و با هدف پوشش نوسانات قیمتی بود لذا تولیدکنندگان و فروشندگان قادرند از این ابزار برای پوشش ریسک استفاده کنند.

دسته دوم بازیگران این بازار، سفته بازها یا سوداگران هستند. این افراد برای نوسان های کوتاه مدت از این ابزارها استفاده می کنند و در ایران نیز اغلب فعالان بازار مشتقه و آپشن ها حقیقی ها هستند که با دید کوتاه مدت وارد این بازارها می شوند. دسته سوم هم آربیتراژکنندگان هستند که از تفاوت قیمت ها سود می برند و به نوعی کسب سود بدون ریسک به شمار می رود.

انواع ابزارهای مشتقه

وی در ادامه صحبت های خود و در توضیح انواع ابزارهای مشتقه عنوان کرد: دسته اول به پیمان آتی معروف هستند و در کنار آن قرارداد آتی به عنوان دسته دوم قرار دارد. در این دو دسته خریدار و فروشنده متعهد می شوند دارایی پایه را با قیمت شخص و در زمان سررسید بین خودشان رد و بدل کنند. این دو دسته اصولا قرارداد با بازی صفر هستند و اگر فروشنده در قراردادی سود یا زیان ببیند عکس آن برای خریدار اتفاق می افتد. اگرچه پیمان آتی و قرارداد آتی از نظر ماهیتی شبیه هم هستند اما پیمان آتی شکل غیر استانداردتری دارد و در بازارهای جهانی فرابورس (OTC)ها معامله می شود و چون مکانیزم تسویه اتاق پایاپای در آن اعمال نمی شود معامله ریسک بالاتری را به نسبت قرارداد آتی دارد. لذا با هدف کاهش ریسک های اعتباری، قراردادهای آتی مطرح شد.

سرپرست مدیریت سرمایه گذاری شرکت تامین سرمایه تمدن افزود: در قراردادهای آتی سهام در بورس ضریب ۲۰ درصد به عنوان ودیعه اولیه در نظر گرفته شده است و این موضوع ریسک اعتباری را کاهش می دهند. از اینرو قرارداد آتی حالت استانداردتری دارد.

وی اظهار کرد: دسته سوم انواع ابزارها را می توان قراردادهای سواپ یا تاخت عنوان کرد که در موعد سررسید، دو طرف معامله، جریان های نقدی که پشتوانه آن قراردادها می باشد نظیر نرخ بهره یا نرخ ارز را معاوضه می کنند. دسته چهارم ابزارهای مشتقه، آپشن ها یا اختیار معامله ها هستند که جزو پر معامله ترین ها در بازار سرمایه ایران محسوب می شوند. در قراردادهای اختیار معامله برخلاف پیمان و قرارداد آتی بحث تعهد در یک طرف معامله مطرح نیست و حقی است که معامله می شود. دو نوع آپشن وجود دارد یکی اختیار خرید و دیگری اختیار فروش. به لحاظ مدل و جنس این قراردادها ممکن است به مدل اروپایی و امریکایی نیز تقسیم بندی شوند. در اختیار اروپایی در مدت باقیمانده تا سررسید اختیار معاملات ثانویه وجود ندارد ولی در اختیار آمریکایی این امکان موجود است.

به گفته سرپرست مدیریت سرمایه گذاری شرکت تامین سرمایه تمدن در اختیار خرید یا فروش ۴ حالت به وجود می آید. در اختیار خرید و همینطور فروش، طرف های خریدار یا فروشنده می توانند موقعیت خرید یا فروش را اتخاذ کنند. در هر دو این موقعیت ها، قیمتی که روی تابلو به نمایش در می آید حاصل مکانیزم عرضه و تقاضاست ولی ارزش ذاتی با توجه به روش هایی قابل محاسبه است و تفاوت این دو ارزش با یکدیگر، ارزش زمانی قرارداد نامیده می شود و هر چه به سررسید نزدیک تر شویم ارزش زمانی به سمت صفر حرکت می کند و ارزش ذاتی و قیمت اختیارها معادل هم می شود.

وی عنوان کرد: نوع دیگری از اختیارها که در بازار سرمایه ایران نیز به صورت گسترده استفاده می شود، اختیار فروش های تبعی است که در دوقالب بیمه و تامین مالی صورت می گیرد.

پورمقیم در پاسخ به این سوال که کدام ابزارها در ایران موثرترند و چگونه ریسک را کنترل و کاهش می دهند؟ گفت: هماهنگونه که اشاره شد در بازار ایران آپشن ها مورد اقبال قرار گرفتند و در میان اختیار خرید و فروش، اختیار خریدها عمق بیشتری دارند چون اختیار فروش ریسک بیشتری دارد.

وی درخصوص اهداف تعریف اختیار تبعی از سوی ناشران نیز گفت: اختیار تبعی ها که مختص اشخاص حقیقی با سرمایه های خرد است با هدف بیمه کردن سهامداران و تامین مالی منتشر می شود. لذا این مدل به همراه فروش اختیار خرید در نهادها یا صندوق ها، می تواند به عنوان پوشش ریسک و هج کردن استفاده شود. به بیان ساده تر هر چه بسته ابزارهای مشتقه کامل تر و دو طرف عمق بیشتری داشته باشد با توجه به استراتژی هایی که وجود دارد پوشش ریسک به راحتی صورت می گیرد.

نقش تامین سرمایه تمدن در بازار مشتقه

وی در بخش دیگری از صحبت های خود درباره تجربیات تامین سرمایه تمدن در حوزه ابزارهای مشتقه گفت: در گروه تامین سرمایه تمدن، کارگزاری بانک توسعه صادرات که زیرمجموعه تمدن است مجوز ابزارهای مشتقه را دارد و هم در زمینه کالایی و هم سهامی فعال است و این پکیج از طریق نرم افزار صحرا و کارگزاری مربوطه به مشتریان ارائه می شود. از سوی دیگر، معاونت تامین مالی تمدن نیز در زمینه اختیار فروش تبعی چه در بحث تامین مالی و چه پوشش ریسک فعال است و در زمینه مشاوره و تعهد پذیره نویس در اوراق تبعی تامین مالی نقش آفرینی می کند. علاوه بر این در بحث سرمایه گذاری با توجه به صندوق هایی که موجود است ورود کرده و نقش مثبتی را ایفا می کنیم و به دنبال عمق بخشی به بازار و بازی برد-برد هستیم.

سرپرست مدیریت سرمایه گذاری شرکت تامین سرمایه تمدن پیشنهاد داد: صندوق های مختص ابزار مشتقه با هدف بازارگردانی اوراق مشتقه و همچنین اختصاص درصد زیادی از دارایی های صندوق به بازار مشتقه راه اندازی شود.

پورمقیم در پاسخ به سوالی پیرامون پیش بینی شاخص بورس گفت: پیش بینی شاخص دشوار است اما دو عامل اصلی شامل بحث گشایش های سیاسی (برجام) و کامودیتی ها مطرح است. در موضوع اول بازار همچنان در حالت انتظار است و در بحث دوم در یک سال تا یک سال و نیم اخیر با توجه به سیاست بانک های مرکزی دنیا، شاهد افزایش نرخ تورم کشورهای مختلف بودیم و فدرال رزرو تغییر نرخ بهره را خواهد داشت. جنگ اوکراین بازی را وارد مرحله دیگری کرد و بر قیمت کامودیتی ها اثرگذار بوده و با جمیع این موارد از بهمن ماه تا به امروز رشدی را در شاخص شاهد بودیم اما فضایی کنونی نقطه تعادلی است. به عبارت دیگر اگر ثبات نرخ کامودیتی ها را داشته باشیم می توانیم بگوییم بازار تعادلی است. با این حال چون پارامترها خیلی متغیر است درخصوص روند بلندمدت نمی توان با اطمینان اظهار نظر کرد.

وی در خاتمه تاکید کرد: یکی از نقاط ضعف قراردادهای اختیار معامله عمق پایین بازار و سررسیدها کوتاه مدت است و بهتر است سررسید آن بالاتر برود. با این حال آمارهای رسمی گویای رو به جلو بودن این ابزارهاست و با آموزش هایی که اکنون صورت می گیرد بازار مشتقه در آینده عمق بیشتری خواهد یافت.