جعفر حق‌پناه ؛ کارشناس مسائل افغانستان
کیوسک خبر ـ افغانستان آن چیزی نیست که ما تصور داریم؛ اینکه نه کادری دارد، نه نخبه و کارشناسی، این طور نیست. افغانستان سند سیاست آب دارد، در حالی که ما نداریم. برای افغان‌ها آب یک ثروت بالفعل است چون کشور محصور در خشکی است و آب ابزار دیپلماسی و تنظیم روابط با همسایگانش است. مساله آب همچنین موضوع تنظیم مناسبات داخلی و مباحث قومی افغانستان هم هست، مثلا شفیق نخست وزیر وقت که قرارداد ۱۳۵۱ را امضا کرد قربانی همین نگاه های قومی و طایفه ای شد، بنابراین در فضای داخلی و بین دولت و اقوام این موضوع بسیار مهم است. همچنین آب، ابزار مداخله قدرت‌های رقیب در افغانستان هم است. ابتدا انگلیس بحث آب را در منطقه مطرح کرد و تا الان که ترکیه در قالب نگاه نوعثمانی بیشترین نقش را در فعال کردن نگاه های آبی در افغانستان دارد مورد توجه است. بعد از آن هند خیلی موثر است. به علاوه کشورهای اروپایی کار کارشناسی در بحث آب را در افغانستان انجام می‌دهند. از این رو برخلاف تصور ما، رویکرد و توجه افغان‌ها درباره آب بسیار کارشناسی و جدی است. نباید فکر کنیم آنها دست بسته هستند. آنها در مذاکرات به ما می‌گویند همه تالاب‌ها و رودها و دریاچه های‌تان را خشک کردید به هامون که می‌رسید، نگران می شوید! آنها به نقطه ضعف‌های مسئولان ایرانی و مدیریت ما در مساله آب کاملا واقف هستند. به علاوه با حاکمیتی در افغانستان مواجه هستید که هیچ مسئولیتی در سطح ملی و بین‌المللی به عهده ندارد و هر امری را به مساله به رسمیت شناختن حکمرانی طالبان بر می‌گرداند، البته این نگاه درباره همه کشورهایی که افغانستان با آنها تعامل دارد، صادق است. الان تقریبا در همه زمینه‌ها تعاملات با طالبان پیچیده است، چون طالبان و حکمرانی آنها هنوز جا نیفتاده است. سیاست‌های توسعه‌ای در ایران دچار مشکلات مفهومی و ساختاری است. وقتی مساله اینقدر پیچیده می‌شود روشن است که در اجرا چقدر کار سخت می شود. سیاست‌های ما مبتنی بر واقعیات کم آبی در ایران نبوده است. مثلا فولاد مبارکه اساسا باید در جایی پر آب ایجاد می‌شد و سایر کارخانه‌های فولاد سازی نه اینکه در شهر کم آبی مثل اصفهان ایجاد شود و الان به یک معضل تبدیل شود. همین رویکردها موجب شد در موضوع آب‌های مرزی هم به همین شکل غیرکارشناسی و غیر واقع‌بینانه اقدام کنیم. از قبل برآوردها نشان می‌داد نمی‌توان روی منابع ناپایدار آب در افغانستان متمرکز شد، افغانستان یا آب ندارد یا به ما آب را نمی‌دهد، باید این واقعیت را دید. الگوهای بی‌نیازی از آب افغانستان، داشتن ابزار نفوذ به افغانستان و ابزارهای مشوق برای دولت افغانستان باید مورد تاکید و توجه ایران باشد. اشرف غنی در بحث آب با ایران همکاری کرد چون مساله چابهار یک جایگزین برای آن شد و بخشی از نیاز آن‌ها را در جای دیگر تامین کردیم، اما الان متاسفانه از این جهت گرفتاری های داریم که دست‌مان چندان باز نیست به علاوه که طرف مان در افغانستان هم به لحاظ ساختاری و اداری نرمال نیست. موضوع آب را نباید حیثیتی می‌کردیم که متاسفانه شد. ما در موضوع آب رویکرد بین المللی را دنبال نکردیم و از آنها برای گرفتن حق آبه محیط زیست استفاده نمی‌کنیم. همان‌طور که در بحث مهاجران از ظرفیت های بین المللی استفاده نکردیم. ما اساسا خودمان را از تعاملات بین المللی محروم کردیم چون نظام بین الملل را سراسر تهدید می بینیم. وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو باید در شهرهای مرزی طرح های نو برای حل مساله آب جدای از پیگیری مساله آب با افغانستان داشته باشند و بحث را از حالت پوپولیستی و رسانه‌ای کردن آن خارج کنیم.